آکنه وولگاریس (acne vulgaris)، نوعی بیماری بسیار شایع دوران نوجوانی و جوانی است که به شکل ترکیبی از «سرسیاه» (کومدون؛ Comedon یا blackhead)، «جوش چرکی» (پوستول pustule)، «کیست» (cyst) و بافت جوشگاهی (اسکار:scar) با شدت‌های مختلف بروز می‌کند. درواقع، آکنه وولگاریس شایع‌ترین فرم آکنه به شمار می‌آید.

* آکنه وولگاریس در اثر استرس، تغییرات پیش از آغاز قاعدگی، بارداری و مصرف بعضی مواد آرایشی و داروها برانگیخته می‌شود و در جنس مذکر شایع‌تر و شدیدتر است.

* شرایط پوست تحت تأثیر هورمون‌هایی مانند تستوسترون و سایر آندروژن‌ها، در دوران بلوغ دچار تغییر می‌شود. معمولا پس از دوران نوجوانی، جوش‌ها فروکش می‌کنند ولی گاهی پس از ۳۰ سالگی نیز ادامه می‌یابند و ممکن است بافت جوشگاهی (اسکار) بر روی پوست باقی بماند.

* ممکن است آکنه، علاوه بر صورت در ناحیه گردن، شانه، پشت گوش، روی قفسه سینه، پشت بدن و ناحیه کشاله ران نیز دیده شود.

* معمولا آکنه شدت زیادی ندارد ولی در ٪۱۵ افراد نوع شدید آن تظاهر می‌کند.

* سن شیوع آکنه، اغلب ۱۲ تا ۱۴ سالگی است و در بیش از ۹۰٪ نوجوانان دیده می‌شود.

* سن حداکثر شدت آکنه در دخترها معمولا پایین‌تر (۱۷ تا ۱۸ سالگی) و در پسرها، ۱۹ تا ۲۰ سالگی است.

* عوامل ژنتیکی و استرس زمینه‌ساز آکنه هستند.

* آکنه می‌تواند موجب ناراحتی شدید روانی شود.

* پوست مستعد آکنه، اغلب ظاهری براق، چرب و غیرتمیز دارد و منافذ بزرگی بر روی پیشانی، بینی، چانه، گونه‌ها، گردن، پشت و شانه‌های افراد دارای این نوع پوست دیده می‌شود. این نوع پوست‌ها عمدتا تحت تأثیر رژیم غذایی و شرایط محیط قرار دارند و گاهی به دنبال استفاده از مواد آرایشی تحریک می‌شوند.

* انواع نادرتر آکنه عبارتند از: آکنه شغلی که در اثر تماس پوست با بعضی روغن‌های صنعتی ایجاد می‌شود و آکنه دارویی که به دنبال مصرف داروهایی مانند کورتون بروز می‌کند.

فرد مبتلا به آکنه چگونه می‌تواند به بهبود خود کمک کند؟

* با شستن دو بار در روز پوست با آب گرم و یک پاک‌کننده ملایم و مالش ندادن شدید پوست

* با فشار ندادن جوش‌ها (زیرا فشار دادن جوش‌ها موجب تشدید آنها و حتی ایجاد بافت جوشگاهی می‌شود).

* با مالیدن روزانه کرم بنزویل پراکساید بر روی جوش‌ها (البته پس از تجویز پزشک).

درمان‌های مرسوم

* پزشک معالج، پس از تشخیص، ممکن است برحسب شدت علایم، آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای ضروری را که به شکل کرم و فرآورده‌های خوراکی به کار می‌روند تجویز نماید.

* داروهای کراتولیتیک موضعی، مثل اسید سالیسیلیک که به صورت کرم در دسترس قرار دارند، به وسیله پزشک تجویز می‌شوند. این داروها به تجزیه شدن توده‌های چرب مسدودکننده منفذ فولیکول مو و سلول‌های مرده یا سخت‌شده سطح پوست کمک می‌کنند و در نتیجه، سبوم به دام افتاده می‌تواند به بیرون جریان پیدا کند و هوا قادر خواهد بود وارد فولیکول شود. از این طریق، احتمال بروز عفونت میکروبی در جوش‌ها کاهش پیدا می‌کند.

* آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و رتینوییدها به درمان آکنه‌های خفیف تا نسبتا شدید کمک می‌کنند. این داروها به شکل کرم یا پماد در دسترس قرار دارند و پس از تجویز به وسیله پزشک قابل استفاده هستند. کرم‌ها و لوسیون‌های حاوی بنزویل پراکساید با اثر ضدباکتری و لایه‌بردار خود به کاهش التهاب و باز کردن منافذ پوست کمک می‌کنند. رتینوییدها از طریق کاهش تولید سبوم اثر می‌کنند.

* ممکن است در آکنه‌های متوسط تا شدید، آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی، مانند تتراسیکلین (حداقل به مدت ۳ تا ۴ ماه) به وسیله پزشک تجویز شود. متخصصان پوست در آکنه شدید یک دوره رتینویید، مانند ایزوترتینونین (معمولا به مدت ۴ ماه) را تجویز می‌کنند. بیش از ۹۰٪ افراد به این درمان پاسخ می‌دهند. بسیاری از بیماران به دنبال یک دوره درمان با رتینویید کاملا بهبود می‌یابند ولی در بعضی موارد ممکن است یک دوره درمانی دیگر نیز ضرورت پیدا کند.

* مقدار هورمون جنس مذکر (آندروژن) به دنبال مصرف قرص‌های ترکیبی ضدبارداری خوراکی کاهش پیدا می‌کند و نشان داده شده است که این کاهش، موجب کمتر شدن شدت آکنه در بعضی خانم‌ها می‌شود (مقداری هورمون آندروژن به طور طبیعی در بدن خانم‌ها تولید می‌شود). این قرص‌ها را باید حداقل ۶ ماه مصرف نمود.

احتیاط

داروهای خوراکی و موضعی ضدآکنه از عوارض جانبی برخوردار هستند. این عوارض ممکن است به ویژه در زنان باردار دیده شود. برای استفاده از این داروها با پزشک مشورت کنید.

درمان تغذیه‌ای

* مطالعات نشان می‌دهند که شیوع آکنه در کشورهای توسعه‌یافته که مردم آن مقدار زیادی قند و نشاسته مصرف می‌کنند رو به افزایش یافته است. این مواد موجب ترشح مقدار زیادی انسولین می‌شوند که به نظر می‌رسد مقدار هورمون‌های مردانه بدن را بالا می‌برند و در نتیجه، موجب بروز آکنه می‌شوند. کاهش مصرف مقدار کربوهیدرات‌ها، گام مهمی در از بین رفتن آکنه است.

* در علم طب طبیعی (natural medicine)، آکنه، ناشی از ازدیاد سموم بدن دانسته شده است و تجارب بالینی نشان داده که سم‌زدایی می‌تواند در کاهش آکنه مؤثر واقع شود. یکی از عوامل شایع بروز آکنه، رشد بیش از حد ارگانیسم‌های قارچی است و حساسیت غذا نیز می‌تواند از عوامل شایع زمینه‌ای تولید آکنه به شمار آید.

* آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند از طریق خنثی کردن رادیکال‌های آزاد (که در بروز شرایط التهابی ایجادکننده آکنه نقش دارند) به کاهش التهاب کمک نمایند. خوردن مقدار زیادی میوه و سبزیجات حاوی آنتی‌اکسیدان در بهبود آکنه مؤثر است. به عنوان مثال، مصرف مرتب آب هویج که حاوی بتاکاروتن (نوعی آنتی‌اکسیدان و پیش‌ساز ویتامین A است) به کنترل آکنه کمک می‌کند. مصرف روزانه ۲۰۰ میکروگرم از سلنیوم معدنی همراه با ۲۰ واحد بین‌المللی ویتامین A موجب کاهش نشانه‌های آکنه می‌شود.

مکمل‌های روغن ماهی نیز می‌توانند به کاهش التهاب موجود در آکنه کمک کنند. این التهاب ممکن است با مقادیر بالای اسیدهای چرب امگا-۶ (موجود در روغن‌های نباتی) و فقدان نسبی اسیدهای چرب امگا-۳ (که در ماهی‌های چرب یافت می‌شود) مرتبط باشد. مصرف اسیدهای چرب ضروری، مانند گامالینولنیک اسید (GLA)، التهاب همراه با آکنه را کاهش می‌دهد. این اسیدها از روغن گیاهان گل مغربی (Oenthera biennis)، گاو زبان (Borage officinalis) یا انگور فرنگی (Ribes nigrum) به دست می‌آیند و نیز در روغن ماهی یافت می‌شوند.

غدد سباسه حتی قبل از تولد، در بدن فعال هستند.

* روی موجود در منابع غذایی، از جمله دانه‌های کدوحلوایی یا مکمل‌ها می‌تواند در درمان آکنه مؤثر واقع شود و مصرف ۳۰ میلی‌گرم مکمل روی، ۳ بار در روز به مدت ۳ تا ۴ ماه و سپس رساندن آن به ۲۵ میلی‌گرم، یک بار در روز مؤثر است. مصرف درازمدت روی می‌تواند منجر به تخلیه مس بدن شود؛ ازاین‌رو پزشکان مصرف ۱ میلی‌گرم در برابر مصرف هر ۱۵ میلی‌گرم روی را توصیه می‌کنند.

ویتامین B6 می‌تواند به بعضی از خانم‌ها که پیش از فرا رسیدن دوران قاعدگی دچار تشدید آکنه می‌شوند کمک کند.

احتیاط

قبل از مصرف روی همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها، یا مصرف روغن ماهی یا روغن‌های امگا-۳ همراه با وارفارین، با پزشک مشورت نمایید.

هومیوپاتی

* هومیوپاتی در درمان آکنه مؤثر شناخته شده است. این کار باید به وسیله متخصص هومیوپاتی انجام شود. گوگرد و سیلیس دو ترکیب شایع مؤثر در درمان هومیوپاتیک آکنه به شمار می‌آیند. از کالیوم بروماتوم، کالکارئاسولفوریکا و پولساتیلا نیز در درمان آکنه استفاده شده است.

گیاه‌درمانی غربی

* گیاهان در کنترل تولید سبوم اضافی و مبارزه با باکتری‌هایی که در فولیکول‌ها تکثیر می‌یابند بسیار مؤثرند. ترکیبی از گیاه درمانی داخلی و خارجی بهترین نتایج را به همراه دارد.

* گیاهانی مانند مریم‌گلی، شبدر قرمز، چای سبز و برگ و ریشه گیاه باباآدم را در درمان داخلی آکنه مؤثر دانسته‌اند. ریشه ریواس مواد سمی زاید بدن را دفع و التهاب میکروبی را کم می‌کند ولی به دلیل داشتن خاصیت مسهلی باید فقط به مدت کوتاه مصرف شود.

* گیاه‌درمانی خارجی با روغن ژل درخت چای، رز، عنبر سایل (هاماملیس)، گل اقطی، آب‌لیموی تازه و/یا ماست، خمیر بلغور جو، چای سبز، بابونه، کالندولا و برخی گیاهان دیگر می‌تواند در درمان موضعی آکنه مؤثر واقع شود.

احتیاط

گیاه‌درمانی باید تحت نظر متخصص این رشته انجام شود. مصرف همزمان ایزوترتینونین خوراکی (Roaccutane) با درمان‌های گیاهی توصیه نمی‌شود.

گیاه‌درمانی چینی

* متخصصان گیاه‌درمانی طب سنتی چین (Traditional Chinese Medicine; TCM)، آکنه را براساس عوامل عفونت، سمیت، التهاب و استرس به ۴ نوع تقسیم می‌کنند. هنوز شواهد پژوهشی در زمینه گیاه‌درمانی چینی در آکنه وجود ندارد.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن

* غیرفعال نمودن نقاط برانگیزاننده واقع در عضلات می‌تواند به درمان آکنه کمک کند. این نقاط، به نواحی تحریک‌پذیری گفته می‌شود که نسبت به فشار حساس‌اند و معمولا تحریک آنها باعث برانگیخته شدن درد و ناراحتی در همان محل و نیز نقاط دورتر خواهد شد. به عنوان مثال، تحریک نقاط برانگیزاننده واقع در عضلات جناغی پستانی (استرنوماستویید) جلو و طرفین گردن می‌تواند موجب بروز درد و علایم در صورت شود. چنان‌چه در صورت یا پیشانی شما آکنه وجود دارد و معمولا در این نواحی، پوستتان عرق می‌کند ممکن است بخشی از این مشکل، ناشی از نقاط برانگیزاننده واقع در گردن باشد. وقتی نقاط برانگیزاننده واقع در عضلات فعال شوند، ممکن است تولید سبوم به وسیله پوست افزایش یابد و در نتیجه، فعالیت میکروبی و بروز نشانه‌های آکنه را سبب شود.

طب سوزنی، استئوپاتی، فیزیوتراپی، ماساژدرمانی و کایروپراکتیک می‌توانند به وسیله ماساژ و کشش ناحیه به غیرفعال نمودن نقاط برانگیزاننده کمک کنند.

آب‌درمانی (هیدروتراپی)، مانند استفاده منظم از سونای صورت می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد و به کاهش احتمال انسداد فولیکول‌های پوست کمک کند. به ویژه سونای صورت متشکل از نعناع، جعفری و لیموی تازه برای تمیز کردن عمق پوست و طراوت بخشیدن به آن موثر است.

درمان‌های روان – تنی

* بروز آکنه، تاثیر عاطفی زیادی بر فرد و به ویژه بر نوجوانان می‌گذارد و بعضی از متخصصان عقیده دارند که استرس می‌تواند موجب تشدید اکنه شود. در یک مورد مطالعه، مشخص شد که ترکیبی از بیوفیدبک، تجسم درمانی، آرام‌سازی و آموزش تنفس می‌تواند با کاهش استرس به درمان آکنه کمک کند. چنان‌چه مستعد ابتلا به آکنه هستید روزی ۱۰ دقیقه به تنفس دیافراگمی بپردازید. چنان‌چه آکنه موجب افسردگی شما شده است ممکن است به روان‌درمانی برای به دست‌آوردن اعتماد به نفس نیاز داشته باشید. در این صورت ضروری است به روانپزشک یا روان‌شناس مراجعه نمایید.

* برای سالم نگه داشتن پوست خود چه کنیم؟

۵ اقدام زیر به شما کمک می‌کند تا پوستی سالم داشته باشید:

1. خودداری از تماس با نور آفتاب (اکثر تغییرات پوستی ناشی از پیری، در اثر تماس با نور خورشید در طول عمر ایجاد می‌شوند). سعی کنید در ساعات حداکثر زیان‌رسانی پرتوهای خورشیدی، یعنی ۱۰ صبح تا ۴ بعداز ظهر در خارج از اتاق قرار نگیرید؛ در زیر نور آفتاب از پیراهن آستین بلند، شلوار بلند، کلاه لبه‌دار و کرم ضدآفتاب (با عامل محافظ آفتاب یا SPF بیش از ۱۵) استفاده کنید.

۲. سیگار نکشید (استعمال دخانیات، پیری پوست را تسریع می‌کند و موجب افزایش چروکیدگی پوست می‌شود).

۳. پوست را به آرامی بشویید، با آب گرم (و نه داغ) استحمام کنید و بیش از ۱۵ دقیقه در حمام داغ نمانید؛ از فرآورده‌های معطر یا رنگی استفاده نکنید؛ مواد آرایشی را به دقت از اطراف چشم پاک کنید؛ پوست را با ملایمت خشک کنید؛ از صابون‌های قوی برای شستشوی پوست استفاده نکنید.

۴. پوست را به طور مرتب مرطوب کنید.

۵. تراشیدن موهای زاید را با احتیاط انجام دهید. پیش از تراشیدن موها، پارچه گرمی را بر روی پوست قرار دهید و پس از نرم شدن موها اقدام به تراشیدن آنها نمایید. پس از تراشیدن، پوست را با آب گرم بشویید.

* کدام ویتامین‌ها به مراقبت از پوست کمک می‌کنند؟

ویتامین D، A، E، C و K.