نارسایی کلیه چیست؟ قبل از اینکه درباره نارسایی کلیه صحبت کنیم بهتر است درباره عملکرد کلیه‌ها کمی توضیح دهیم.

کلیه‌ها دو عضو لوبیایی‌شکل در دو طرف پهلو هستند که وظیفه آنها تولید ادرار است. ادرار از خون تولید می‌شود؛ درواقع مواد باقی‌مانده و اضافی خون وارد کلیه می‌شوند و تمام سموم و مواد اضافی دارویی از طریق ادرار دفع می‌شوند. آبی که خورده می‌شود پس از جریان در خون مجدداً به کلیه‌ها برمی‌گردد و از طریق ادرار دفع می‌شود.

بیلی‌روبین که ماده‌ای زردرنگ است و در خون جریان دارد توسط ادرار دفع می‌شود و موجب ایجاد رنگ زرد ادرار می‌شود؛ بنابراین ادرار ترکیبی از مواد مختلف به همراه آب اضافی خون و بیلی‌روبین است. ادرار پس از تولید در کلیه‌ها توسط حالب‌ها به مثانه می‌رود، در مثانه جمع می‌شود تا به حجم مشخصی برسد و سپس دفع می‌شود.

بیشتر بخوانید: عمل برداشتن لوزه‌ها + مراقبت‌های بعد از عمل

نارسایی کلیه چیست؟

هر مشکلی در هر قسمت از سیستم دفع ادراری وجود داشته باشد ممکن است موجب نارسایی موقت یا دائمی کلیه شود. به‌طورکلی نارسایی کلیه به معنی عدم عملکرد مؤثر کلیه است که علائم مختلفی دارد که دو نوع حاد و مزمن دارد.

نارسایی حاد کلیه چیست؟

نارسایی حاد کلیه کاملاً ناگهانی و پر سروصدا اتفاق می‌افتد. در این شرایط شما ممکن است ناگهان دچار کاهش حجم ادرار و یا قطع ادرار شوید و یا دچار درد پهلو و تغییر رنگ ادرار شوید. حتی گاهی خون در ادرار خود می‌بینید. شرایط مختلفی موجب ایجاد نارسایی حاد کلیه می‌شوند.

علل ایجاد نارسایی حاد کلیه چیست؟

نارسایی حاد کلیه ممکن است به دلیل کاهش حجم ورودی کلیه باشد. شرایطی مانند کم‌آبی بدن، افت فشارخون، اسهال، استفراغ، همگی می‌توانند با کاهش حجم خون موجب کاهش خون ورودی به کلیه بشوند. در این حالت، ادرار نیز کاهش پیدا می‌کند و نارسایی کلیه با علل پیش‌کلیوی اتفاق می‌افتد.

گاهی شرایط خاصی برای خود کلیه ایجاد می‌شود که موجب نارسایی کلیه می‌شود. برای مثال کلیه‌ها به دلیل بیماری، عملکرد خود را از دست می‌دهند. ممکن است داروی خاصی یا ماده حاجبی که وارد کلیه می‌شود با آسیب حاد به کلیه موجب نارسایی حاد شود. این بیماری‌ها گاهی با دفع پروتئین و گاهی با دفع خون در ادرار خود را نشان دهند. آسیب و مشکل مستقیم خود کلیه نیز باعث ایجاد نارسایی کلیه حاد می‌شود.

نارسایی کلیه ممکن است به دلیل آسیب و انسداد در مسیر خروجی ادراری باشد. وجود یک سنگ، یا هر توده بر سر راه ادرار با ایجاد انسداد، موجب تجمع ادرار در کلیه و نارسایی حاد کلیه می‌شود.

بنابراین نارسایی حاد و ناگهانی کلیه ممکن است سه دسته علت اصلی داشته باشد:

•  علل پیش‌کلیوی که با کاهش جریان خون کلیه موجب نارسایی کلیه می‌شوند.
•  علل کلیوی یا بیماری‌ها و سمومی که با آسیب به خود بافت کلیه موجب ایجاد نارسایی حاد می‌شوند.
•  علل پس‌کلیوی که با ایجاد انسداد بعد از خروجی کلیه موجب نارسایی حاد می‌شوند؛ مانند انسداد به دلیل سنگ و یا به دلیل بزرگی پروستات و یا هر توده دیگری در سر راه ادرار

نارسایی حاد کلیه چه علائمی دارد؟

نارسایی حاد کلیه موجب ایجاد اختلال عملکرد کلیه به‌صورت حاد و ناگهانی می‌شود. در این حالت شخص مبتلا به نارسایی دچار علائم ادراری می‌شود. کلیه نارسا ادرار کمی تولید می‌کند و یا در بعضی شرایط شدیدتر اصلاً ادرار وجود ندارد مخصوصاً در مواردی که انسداد بر سر راه خروجی ادرار وجود دارد. این انسداد موجب قطع ادرار و نارسایی کلیه می‌شود. در آزمایش ادرار دفع پروتئین و یا دفع خون در ادرار وجود دارد.

اگر ادرار کمتر دفع شود، این حجم باقی‌مانده موجب ورم بدن و پف زیر چشم می‌شود. ورم در پاها بیشتر مشاهده می‌شود. در صورت عدم دفع ادرار مناسب و ادامه این شرایط، ممکن است مقداری از آب اضافی بدن وارد حفره‌هایی مانند دور ریه شود و با فشردن ریه باعث ایجاد تنگی نفس شود. به این حالت ادم ریه گفته می‌شود که در موارد بسیار شدید نارسایی مشاهده می‌شود.

خستگی و حالت تهوع در موارد نارسایی کلیه از علائم شایع است.

اگر نارسایی کلیه شدید باشد و طول بکشد ممکن است به دلیل تجمع مواد سمی دفعی در خون باعث تشنج یا کما و در نهایت مرگ شود.

نارسایی حاد کلیه چگونه تشخیص داده و درمان می‌شود؟

نارسایی حاد کلیه به کمک علائم آن تشخیص داده می‌شود. پزشک کلیه‌های شما را بادقت معاینه می‌کند و آزمایش‌ها لازم برای شما درخواست می‌شود. آزمایش ادرار و آزمایش اوره و کراتینین خون، می‌تواند نارسایی کلیه را تشخیص دهد. کراتینین فاکتوری است که باید توسط ادرار دفع شود و در خون کم شود؛ اما تجمع کراتینین در خون نشان‌دهنده عدم دفع مناسب آن توسط ادرار است و علامتی از کاهش دفع ادرار به دلیل نارسایی کلیه است.

درمان نارسایی حاد کلیه بسته به شرایط و علت آن دارد. در مواردی که علت نارسایی حاد کلیه، کاهش حجم خون و شرایطی مانند اسهال و استفراغ‌های شدید است، با افزایش حجم خون و سرم‌درمانی، نارسایی کلیه برطرف می‌شود و ادرار مجدداً برقرار می‌شود.

در مواردی که علت نارسایی انسداد در جریان ادرار توسط سنگ، مشکل پروستات یا توده باشد باید انسداد برطرف شود.

گاهی پزشک تا زمان برطرف‌شدن انسداد ممکن است ترجیح دهد دیالیز انجام دهد و یا توسط سوندهای خاصی ادرار را موقت تخلیه کند. سپس برنامه درمانی مناسب برای رفع انسداد انجام می‌شود. معمولاً در موارد انسدادی شدید جراحی باعث ازبین‌رفتن این انسداد می‌شود.

در شرایطی که نارسایی حاد کلیه به دلیل مشکل خود بافت کلیه ایجاد شده است نیز باید نوع بیماری تشخیص داده شود. گاهی موادی مانند داروها یا برخی سموم با آسیب به کلیه موجب ایجاد نارسایی کلیه می‌شود. در این شرایط گاهی با دیالیز، سموم از خون پاک می‌شود و سپس با داروی مناسب عملکرد کلیه بازگردانده می‌شود.

گاهی ممکن است این نارسایی حاد در صورت شدیدبودن موجب ازدست‌دادن همیشگی عملکرد کلیه بشود؛ بنابراین تشخیص سریع و درمان مناسب اهمیت بسیاری دارد.

نارسایی مزمن کلیه به چه دلیل ایجاد می‌شود؟

گاهی شرایطی پیش می‌آید که به‌مرورزمان عملکرد کلیه ضعیف می‌شود. به این نارسایی که علائم حاد و ناگهانی ندارد و بی‌سروصداست نارسایی مزمن کلیه گفته می‌شود.

نارسایی مزمن کلیه معمولاً علتی دارد که به‌تنهایی موجب نارسایی نمی‌شود و جهت ایجاد نارسایی نیازمند استمرار و وجود طولانی‌مدت آن شرایط خاص است.

برای مثال گاهی فشارخون مزمن، می‌تواند علت نارسایی مزمن کلیه باشد. فشارخون موجب آسیب عروقی می‌شود و اگر طولانی‌مدت فشارخون بالا باشد کلیه‌ها دچار مشکل در عملکرد خود می‌شوند در این شرایط کراتینین کمتری از خون پاک می‌شود و در آزمایشات پشت‌سرهم متوجه افزایش کراتینین خون و کاهش عملکرد کلیه می‌شوید.

دیابت یکی دیگر از علل نارسایی مزمن کلیه است. قند خون بالا و دیابت، به بخش‌های مختلفی از بدن آسیب می‌رساند که یکی از مهم‌ترین قسمت‌ها کلیه است. کلیه افراد دیابتی پس از نارساشدن بزرگ‌تر از حالت معمول می‌شوند. مشاهده کلیه‌های بزرگ در سونوگرافی به‌همراه افزایش کراتینین در آزمایش خون نشان‌دهنده نارسایی کلیه به دلیل دیابت است.

بیماری‌هایی وجود دارند که با آسیب دائمی به بافت کلیه نارسایی مزمن ایجاد می‌کنند. یکی از این بیماری‌ها کلیه پلی‌کیستیک است. کیست‌های کلیوی، موجب نقص عملکرد کلیه می‌شوند و به‌مرورزمان نارسایی ایجاد می‌شود.

تشخیص و درمان نارسایی مزمن کلیه چیست؟

نارسایی مزمن کلیه معمولاً بی‌سروصدا است و برخلاف نارسایی حاد که کاملاً پر سروصدا ایجاد می‌شود، نارسایی مزمن ممکن است طی روند ایجادش علامتی نداشته باشد و کاملاً ناگهانی و تصادفی طی بررسی سونوگرافی تشخیص داده شود.

نارسایی مزمن کلیه معمولاً روندی است که باید از آن پیشگیری شود. بهتر است افراد مبتلا به فشارخون یا دیابت از نظر سلامت کلیه به‌صورت روتین غربالگری شوند و یا داروهایی که موجب آسیب به کلیه می‌شود را استفاده نکنند. دسته دارویی NSAID به‌عنوان مسکن استفاده می‌شود و عوارض شدیدی برای کلیه ایجاد می‌کند.

بسیاری از افراد ممکن است به‌صورت روتین برای کمردرد یا سردرد از این داروها استفاده کنند. نمونه این دارو دیکلوفناک است. این داروها به کلیه آسیب می‌زنند و موجب نارسایی کلیه می‌شوند؛ بنابراین افرادی که در معرض نارسایی کلیه هستند نباید این‌گونه داروها را مصرف کنند.

پس از آنکه نارسایی مزمن کلیه به درجه شدید خود برسد، درمان مؤثری برای آن وجود ندارد و باید دیالیز و جایگزینی کلیه انجام شود. در این مرحله معمولاً کلیه‌ها از بین رفته‌اند و شخص دچار علائم بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ شده است.

دیالیز دوره‌ای تا زمان پیوند و جایگزینی کلیه انجام می‌شود مخصوصاً در افرادی که ادرار ندارند یا کاهش شدید ادرار دارند و هر دو کلیه خود را ازدست‌داده‌اند این‌گونه افراد در ریسک بیماری‌های مختلف هستند و معمولاً زندگی سخت‌تری دارند.

سخن پایانی

همان‌طور که گفته شد کلیه‌ها اهمیت بسیاری در سلامت بدن و طول عمر دارند. سعی کنید از کلیه‌های خود مراقبت کنید؛ زیرا در صورت نارسایی مزمن، جبران بسیار سختی وجود دارد. از داروها و مواد آسیب‌زننده به کلیه اجتناب کنید و با کنترل قند خون و فشارخون، از نارسایی کلیه جلوگیری کنید.