بوی بدن چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

بوی بدن (Body Odor) پدیده‌ای طبیعی اما گاه ناخوشایند است که عمدتاً در اثر تعامل بین عرق و میکروارگانیسم‌های سطح پوست به‌وجود می‌آید. عرق انسان در اصل بدون بو است، اما هنگامی که با باکتری‌های ساکن پوست—به‌ویژه گونه‌های Corynebacterium و Staphylococcus—در تماس قرار می‌گیرد، تجزیه ترکیبات موجود در آن موجب تولید مواد فرار با بوی تند می‌شود. این فرایند بیشتر در نواحی گرم و مرطوب مانند زیر بغل، کشاله ران و کف پا رخ می‌دهد؛ مناطقی که هم غدد عرق آپوکرین فعال‌تر هستند و هم شرایط برای رشد میکروبی مساعدتر است.

تحقیقات منتشرشده در Frontiers in Microbiology (2021) نشان می‌دهد که ترکیبات آلی حاصل از فعالیت باکتریایی مانند اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه و تیول‌ها (گوگرددارها) نقش اصلی را در ایجاد این بوها دارند. عوامل ژنتیکی، تغذیه، بهداشت فردی و حتی استرس می‌توانند بر شدت بوی بدن تأثیر بگذارند. شناخت مکانیزم دقیق این فرآیند به ما کمک می‌کند تا راهکارهای مؤثرتری برای کنترل یا کاهش آن بیابیم؛ از جمله استفاده از محصولات ضدتعریق، ضدباکتری یا اصلاح سبک زندگی.

انواع غدد عرق و عملکرد آنها:

غدد اکرین (Eccrine glands):

غدد اِکرین (Eccrine glands) که در سراسر سطح پوست بدن وجود دارند، وظیفه ترشح عرق شفاف و بی‌بو را بر عهده دارند. این نوع عرق عمدتاً از آب و نمک تشکیل شده و نقش کلیدی در تنظیم دمای بدن ایفا می‌کند. در هنگام افزایش دما یا فعالیت بدنی، این غدد فعال شده و با تبخیر عرق روی پوست، به خنک شدن بدن کمک می‌کنند. برخلاف غدد آپوکرین، این غدد نقشی در ایجاد بوی بدن ندارند و بیشتر در کف دست، پا و پیشانی فعال‌اند.

۲. غدد آپوکرین (Apocrine glands)

غدد آپوکرین (Apocrine glands) عمدتاً در نواحی خاصی مانند زیر بغل، کشاله ران و اطراف نوک سینه قرار دارند. این غدد در دوران بلوغ فعال می‌شوند و عرقی غلیظ، حاوی چربی‌ها، پروتئین‌ها و سایر ترکیبات آلی ترشح می‌کنند. این ترکیبات، محیطی مغذی برای باکتری‌های سطح پوست فراهم می‌کنند و با تجزیه آن‌ها، ترکیبات بودار تولید می‌شود که عامل اصلی بوی بدن هستند. به همین دلیل، بوی بدن بیشتر در همین نواحی حس می‌شود و به وضعیت بهداشت و فعالیت باکتریایی بستگی دارد.

نقش باکتری‌ها در تولید بوی بدن:

مطالعات علمی نشان داده‌اند که باکتری‌هایی مانند کورینه‌باکتریوم‌ها (Corynebacterium spp.) و استافیلوکوکوس‌ هومینیس (Staphylococcus hominis) نقش مهمی در تولید بوی بدن دارند. مقاله‌ای در Journal of Cosmetic Dermatology (2022) به تولید ترکیبات بدبوی گوگردی توسط کورینه‌باکتریوم‌ها اشاره می‌کند. همچنین Frontiers in Microbiology (2021) نقش استافیلوکوکوس‌ هومینیس در ایجاد ترکیبات بودار را بررسی کرده است. مقاله‌ای دیگر در Springer Dermatol Ther (2015) نیز تأکید دارد که تفاوت ترکیب باکتری‌های پوست در افراد مختلف، دلیل شدت متفاوت بوی بدن است و این تفاوت به ژنتیک و سبک زندگی مربوط می‌شود.

عوامل مؤثر بر شدت بوی زیر بغل:

ژنتیک: برخی ژن‌ها، به‌ویژه ژن ABCC11، در تعیین ترکیب عرق و بوی آن نقش مستقیم دارند. بر اساس تحقیقات منتشرشده در PubMed (2013)، افرادی که نوع خاصی از این ژن را دارند، کمتر دچار بوی بد بدن می‌شوند، زیرا ترکیب عرق آن‌ها برای تجزیه و تولید بوی نامطبوع توسط باکتری‌ها مناسب نیست. این تفاوت ژنتیکی به‌طور قابل‌توجهی در میان نژادها و قومیت‌ها نیز مشاهده می‌شود.

رژیم غذایی: مصرف مواد غذایی خاص مانند غذاهای تند، سیر، پیاز، گوشت قرمز و نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا الکل، می‌تواند شدت بوی بدن را افزایش دهد. این ترکیبات پس از هضم، از طریق تعریق یا بازدم دفع می‌شوند و مواد شیمیایی خاصی ایجاد می‌کنند که با باکتری‌های پوست ترکیب شده و بوی بد تولید می‌کنند.

استرس و هیجان: احساسات شدید مانند اضطراب، هیجان یا عصبانیت، به‌طور مستقیم باعث تحریک بیشتر غدد آپوکرین می‌شوند. این غدد، عرقی غلیظ‌تر و غنی‌تر از پروتئین ترشح می‌کنند که محیطی ایده‌آل برای رشد باکتری‌هاست و در نتیجه، بوی بدن افزایش می‌یابد. این موضوع در افرادی با تعریق عصبی بیشتر مشهود است.

برخی داروها یا بیماری‌ها: شرایطی مانند دیابت، پرکاری تیروئید، مشکلات کبدی یا حتی بیماری‌های متابولیک خاص، می‌توانند ترکیب شیمیایی عرق را تغییر دهند و باعث ایجاد بوی نامطبوع شوند. همچنین برخی داروها مانند مکمل‌های ویتامینی، داروهای ضد افسردگی یا داروهای خاص هورمونی نیز ممکن است به این مشکل دامن بزنند.

چگونه می‌توان بوی عرق را کنترل کرد؟

اهمیت رعایت بهداشت فردی در کاهش بوی زیر بغل:

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کنترل بوی بدن، رعایت دقیق بهداشت شخصی است. شست‌وشوی روزانه زیر بغل با شوینده‌های آنتی‌باکتریال به کاهش باکتری‌های مولد بو کمک می‌کند. این شوینده‌ها با کاهش جمعیت باکتری‌ها، میزان ترکیبات بدبو را کم می‌کنند. همچنین، خشک نگه‌داشتن کامل ناحیه زیر بغل پس از استحمام از رطوبت اضافی جلوگیری کرده و شرایط رشد باکتری‌ها را محدود می‌کند. استفاده از حوله خشک و تمیز، به‌ویژه در فصول گرم یا پس از فعالیت بدنی، ضروری است.

استفاده از محصولات ضدتعریق و دئودورانت‌ها:

ضدتعریق‌ها و دئودورانت‌ها نقش مهمی در کاهش بوی بدن ایفا می‌کنند. آلومینیوم کلراید که در بسیاری از ضدتعریق‌ها یافت می‌شود، با بستن موقت مجاری عرق، میزان تعریق را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، دئودورانت‌ها با پوشاندن بوی بد و کاهش رشد باکتری‌ها، نقش مکملی دارند. نکته مهم، انتخاب محصول مناسب بر اساس نوع پوست و شدت تعریق است؛ چراکه محصول نادرست می‌تواند باعث تحریک پوست یا بی‌اثر بودن آن شود (منبع: ScienceDirect, 2016).

درمان‌های تخصصی بوی زیر بغل:

در موارد شدید یا مقاوم، می‌توان از درمان‌های تخصصی پزشکی بهره گرفت. تزریق بوتاکس یکی از روش‌های رایج است که با فلج موقت غدد تعریق ناحیه زیر بغل، تا چند ماه از تعریق و در نتیجه بوی بدن جلوگیری می‌کند. همچنین لیزر و میکرونیدلینگ می‌توانند باعث کاهش دائمی عملکرد غدد آپوکرین شوند. برای برخی افراد، پزشکان ممکن است داروهای خوراکی آنتی‌کولینرژیک تجویز کنند که فعالیت سیستم عصبی محرک تعریق را مهار می‌کنند (PubMed, 2013).

آیا بوی بدن برای سلامت خطر دارد؟

در حالت عادی، بوی بدن یک نشانه طبیعی فیزیولوژیک است و بیماری محسوب نمی‌شود. اما در برخی موارد، می‌تواند هشداردهنده مشکلات داخلی باشد. برای مثال، بوی شیرین یا میوه‌ای ممکن است نشان‌دهنده دیابت کنترل‌نشده باشد. یا بویی شبیه ماهی گندیده می‌تواند نشانه اختلال ژنتیکی نادری به نام trimethylaminuria باشد. در این موارد، مشاوره با پزشک ضروری است.

روش‌های طبیعی برای کاهش بوی بدن:

برخی افراد ترجیح می‌دهند از روش‌های طبیعی برای کنترل بوی بدن استفاده کنند. سرکه سیب و جوش شیرین خاصیت ضدباکتری دارند و با تنظیم pH پوست از رشد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری می‌کنند. روغن‌های ضروری مانند روغن درخت چای نیز اثر ضدعفونی‌کننده داشته و رایحه‌ای دلپذیر باقی می‌گذارند. پوشیدن لباس‌های نخی، تنفس‌پذیر و سبک باعث تهویه بهتر و کاهش تعریق می‌شود. همچنین، کاهش مصرف گوشت قرمز و غذاهای تند می‌تواند به کاهش بوی نامطبوع بدن کمک کند.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

بوی بدن ترکیبی از تعریق و عملکرد باکتری‌های پوستی است. کنترل این موضوع نیاز به شناخت نوع پوست، سبک زندگی و استفاده از روش‌های علمی دارد. در موارد شدید، مشاوره با پزشک متخصص پوست توصیه می‌شود.

زیبایی و تندرستی در بیومگ معنا پیدا می کند.