گروه ایرنا زندگی – رحم جایگزین یکی از راه‌حل‌های پزشکی برای زوجینی است که برای رسیدن به آرزوی پدر و مادر شدن با مشکل مواجه هستند و برای حل این مشکل ناگزیر از شخص ثالث که یک زن است کمک می‌گیرند. این زن تنها حمل کننده جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ شباهت و نسبتی با جنین ندارد. حال باید دید قانون چه کسانی را مستحق استفاده از این روش جایگزین می‌داند و برای انجام این روش چگونه باید قرارداد نوشت تا با مشکلات کمتری مواجه شد. برای بررسی این موضوع با دکتر محمود عباسی رییس انجمن علمی حقوق پزشکی ایران و رییس حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفت‌وگو نشستیم.
طرفین قرارداد رحم جایگزین چه کسانی هستند؟
دکتر محمود عباسی یکی از طرفین قرارداد رحم جایگزین را پدر و مادر بیولوژیک و طرف دیگر را زنی معرفی کرد که جنین را نه ماه در رحم خود پرورش می‌دهد و ادامه داد: یکی از طرفین قرارداد زوجینی هستند که به هر دلیلی توانایی نگهداری و پرورش نطفه در رحم زوجه را ندارند. این زوجین دارای تخمک و اسپرم می‌باشند. لذا از اسپرم و تخمک زن و مرد گرفته شده و در لوله آزمایش مدتی نگهداری می‌شود و به اصطلاح ترکیب می‌شود که به آن زیگوت گفته می‌شود و در رحم زنی که قرار است این مسئولیت را بر عهده بگیرد کاشته می‌شود.
وی طرف دیگر قرار داد را زنی معرفی کرد که به هر دلیلی حاضر است رحمش را به مدت ۹ ماه وقف پرورش جنین یک زوج نابارور کند.
دلایلی قانونی استفاده از رحم جایگزین
هر سال، رحم جایگزین به هزاران والدین مشتاق کمک می‌کند تا بر چالش‌های باروری غلبه کنند تا خانواده خود را گسترش دهند. دلایل استفاده از رحم جایگزین عبارتند از
مشکلات پزشکی یا بیماری‌هایی که از سلامت رحم تأثیر می‌گیرند: مشکلات مختلفی ممکن است در رحم رخ دهد و در نتیجه نتوانند حاملگی را برای افراد خاصی به پایان برسانند.
مسائل پزشکی: ناهنجاری‌های شکل رحم، سپتوم رحم، فیبروم‌های رحمی، اسکارهای رحمی ناشی از عفونت یا جراحی یا موارد دیگر.
جراحی های قبلی یا هیسترکتومی: اگر رحم شما به دلایلی برداشته شده است، رحم جایگزین می‌تواند به شما در تحقق رویای پدر و مادر شدن کمک کند.
برخی از شرایطی که ممکن است منجر به بارداری پرخطر شود: چاقی، دیابت، اختلالات قلبی یا خونی، سن مادر یا برخی بیماری های مقاربتی.
ناباروری غیرقابل توضیح: اگر شما و شریک زندگیتان چندین بار سیکل بارداری را طی کرده‌اید و نتوانستید به پایان برسانید و یا IVF ناموفق داشته‌اید، رحم جایگزین گزینه دیگری برای رشد خانواده در اختیار شما قرار می‌دهد.
سن مادر: پس از ۳۵ سالگی، خطر عوارض بارداری شروع به افزایش می کند. برای این بیماران، رحم اجاره ای فرصتی را فراهم می کند تا نوزادی را که در آرزوی آن بوده اند به دنیا بیاورند.
بایدها و نبایدهای قرارداد استفاده از رحم جایگزین
این وکیل دادگستری در خصوص قرارداد استفاده از رحم جایگزین معتقد است: بسیاری از مسائل پزشکی، عاطفی، مالی و حقوقی وجود دارد که باید هنگام ورود به یک قرارداد رحم جایگزین در نظر گرفته شود.
همچنین مواردی وجود دارد که باید به محض زایمان و دادن فرزند به والدین مورد نظر، از آنها آگاه بود. نوشتن قرارداد بین طرفین رحم جایگزین بسیار مهم و با اهمیت است، لذا بهتر است این قرارداد با نظر و مشورت یک وکیل نوشته شده و تمام شرط و شروط در آن مشخصا نوشته شود. در این صورت وکیل دادگستری با در نظر گرفتن همه جوانب و موارد حقوقی قراردادی تنظیم می‌کند تا مشکلی بوجود نیاید و در صورت بروز مشکل راه قانونی برای حل آن وجود داشته باشد.
مشکلات احتمالی در روند رحم جایگزین
عباسی درباره برخی از مشکلاتی که طی روند رحم جایگزین در دادگاهها ایجاد می‌شود گفت:پس از انعقاد قرارداد رحم اجاره‌ای یا رحم جایگزین ممکن است مشکلاتی میان طرفین بوجود آید که موجب نزاع و ارائه دادخواست و شکایت وتشکیل پرونده قضایی شود.
برخی از این مشکلات عبارتند از:
بروز اختلاف و مشکل بین زوجین نابارور و حتی جدا شدن آنها، در این صورت زن جایگزین می‌ماند و بچه‌ای که مال خودش نیست.
ممکن است مادر جایگزین با وجود تعهد و قرارداد ، بعد از تولد بچه راضی به دادن آن نباشد و بگوید من نه ماه این بچه را نگه داشتم و من مادر بچه هستم و حتی ممکن است مادر جایگزین خود را مخفی کند و دسترسی به او نا ممکن باشد.
انتقال بیماری از مادر جایگزیت به جنین و یا برعکس
زودتر از موعد به دنیا آوردن نوزاد و نارس بودن آن
قوانین مرتبط با رحم جایگزین
رئیس حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در توضیح قوانین مرتبط با رحم اجاره‌ای گفت: ماده ۱۰ قانون مدنی با مضمون “قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد کرده‌اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است”، مرتبط با رحم اجاره‌ای است و بر مبنای آن قراردادی بین طرفین منعقد می‌شود.
این حقوقدان ادامه داد: با این وجود، متاسفانه چارچوب این قراردادها به نحوی است که طرفین گاهی به تعهدات خود پایبند نیستند و به آن عمل نمی‌کنند و بر اساس مقررات جاری این کار صورت نمی‌گیرد و طرفین با مشکلاتی مواجه می‌شوند. بدین صورت است که با مراجعه به دادگاهها با پرونده‌هایی مواجه می‌شوید اختلافاتی بین مادر جایگزین و زوجین نابارور بروز کرده و در دادگاه و محکمه مطرح شده است.
عباسی، رییس اندیشکده بین المللی کرامت انسانی در ادامه گفت: ما قوانین صریح و روشنی برای ختم اختلاف نظرها و اختلافاتی که بین طرفین بروز می‌کند در این خصوص نداریم و این خلاء قانونی باید به یک شکل درستی پر شود. گرچه ما قانونی تحت عنوان اهداء جنین به زوجین نابارور و آیین نامه اجرایی در این زمینه داریم که سال‌ها است تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود اما به هر حال قانون جامعی نیست و ایرادات زیادی بر آن مترتب است.
وی اظهار داشت: خوشبختانه یک لایحه جامعی در معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با حضور اندیشمندان و صاحب نظران این حوزه پس از برگزاری جلسات متعدد نوشته شد و امیدواریم که در دستور کار دولت و مجلس قرار گیرد تا بتواند به مشکلات پایان دهد.