سردرد به دلیل کشش، جابجایی، التهاب، اسپاسم عروقی یا اتساع ساختمان‌های حساس به درد در سر یا گردن ایجاد می‌شود.

ساختمان‌های حساس به درد در داخل جمجمه عبارتنداز:

(سینوس‌های وریدی مانند سینوس ساژیتال

(شریان‌های مننژیال

(دورای قاعده جمجمه

(اعصاب‌تری‌ژمینال، گلوفارنژیال و واگ

(قسمت‌های پروگزیمال شریان کاروتید داخلی یا شاخه‌های آن نزدیک حلقه ویلیس

(ماده خاکستری اطراف قنات مغزی در ساقه مغز

(هسته‌های حسی تالاموس

درگیری مجزای جمجمه (نه پریوست آن)، سایر قسمت‌های دورا و بیشتر نواحی پارانشیم مغزی موجب درد نمی‌شود.

انتشار درد

عصب‌تری‌ژمینال حس ساختمان‌های داخل حفره قدامی و میانی جمجمه در بالای چادرینه را تأمین می‌کند، بنابراین ضایعات این نواحی موجب بروز درد در محدوده عصب‌تری‌ژمینال می‌شود.

اعصاب گلوسوفارنژیال و واگ حس ساختمان‌های حفره خلفی را تأمین می‌کنند، بنابراین ضایعات این نواحی گاهی به گوش یا گلو انتشار پیدا می‌کنند.

اعصاب C2 و C3 حس ساختمان‌های زیر چادرینه و گردنی را تأمین می‌کنند، بنابراین گاهی ضایعات حفره خلفی (posterior fossa) موجب درد در ناحیه گردن و اکسی پوت می‌شوند.

شرح حال

سردرد جدید یا سردردی که متفاوت با سردردهای قبلی است، نشانه‌ای از یک بیماری جدی است.

بروز ناگهانی شدیدترین سردرد در طول زندگی مطرح کننده خونریزی ساب آراکنویید است.

سردرد منتشر همراه با سفتی گردن و تب مطرح کننده مننژیت است.

سردردی که در طی چند هفته تا چند ماه گذشته ایجاد شده است، تحت حاد (subacute) در نظر گرفته می‌شود. این سردرد به ویژه اگر پیشرونده باشد یا در افراد مسن روی داده باشد، مطرح کننده یک بیماری جدی است.

بروز سردرد تحت حاد پس از ترومای سر مطرح کننده هماتوم ساب دورال یا postconcussivesyndrome است.

سردرد تحت حاد همراه با نشانه‌های نورولوژیک فوکال مطرح کننده ضایعات فضاگیر مغزی مانند تومور، آبسه یا هماتوم ساب دورال است.

سردرد تحت حاد همراه با علایم بینایی مطرح کننده آرتریت سلول ژآنت یا افزایش خوش خیم فشار داخل جمجمه است.

سردردی که از چند سال پیش شروع شده است، مزمن (chronic) در نظر گرفته می‌شود و معمولاً علتی خوش خیم دارد.

عوامل مستعد کننده (precipitating factors) در تشخیص علت سردرد کمک کننده هستند.

برای نمونه عوامل مستعد کننده سردردهای میگرنی عبارتند از:

(غذای حاوی تیرامین مانند پنیر

(غذاهای حاوی نیتریت مانند سوسیس و کالباس

a شکلات حاوی فنیل اتیل آمین

(غذای حاوی منوسدیم گلوتامات

(گرسنگی

(استرس هیجانی

(خستگی

(قاعدگی

(داروهای وازودیلاتور مانند نیتروگلیسرین

(قرص پیشگیری از بارداری

(نور درخشان

بروز سردرد پس از خوردن الکل مطرح کننده سردرد کلاستر است

بروز درد هنگام جویدن یا خوردن غذا مطرح کننده تشخیص‌های زیر است:

(نورالژی تری ژمینال

(نورالژی گلوسوفارنژیال

(آرتریت سلول ژآنت (Jaw claudication)

(اختلال عملکرد مفصل تمپورومندیبولار

بروز سردرد در هنگام سرفه مطرح کننده ضایعات ساختمانی در حفره خلفی (posterior fossa) است.

کیفیت سردرد

سردرد ضران دار (pulsating or throbbing) مطرح کننده میگرن است.

سردرد تنش (tension headache) به شکل فشار در دور سر حس می‌شود

سردرد ناشی از توده‌های داخل جمجمه مبهم و ثابت (dull & steady) است.

درد تیز (sharp) و خنجری (Lancinating or stabbing) مطرح کننده یک علت نوروپاتیک مانند نورالژی‌تری ژمینال است.

درد شبیه یخ شکن (Icepick – like pain) در موارد زیر شایع است:

(میگرن

(سردرد کلاستر

(آرتریت سلول ژآنت

کیفیت سردرد جهت افتراق میگرن از تومورهای مغز قابل اعتماد نیست.

محل سردرد

سردرد کلاستر همیشه یک طرفه است و در یک بیمار همیشه در یک سمت بروز می‌کند.

بیشتر موارد سردرد میگرنی یک طرفه است ولی در یک بیمار ممکن است گاهی درسمت مقابل نیز روی دهد.

درد چشمی یا رتروار بیتال مطرح کننده اختلالات چشمی مانند یووئیت حاد، گلوکوم، نوریت اپتیک یا التهاب پشت اربیت مانند سندرم Tolosa Hunt است، البته این درد در مبتلایان به میگرن و سردرد کلاستر نیز شایع است.

در سینوزیت فرونتال و ماگزیلاری درد بر روی سینوس درگیر لوکالیزه است و سینوزیت اتمویید و اسفنویید موجب درد عمقی در خط وسط می‌شوند.

گاهی ضایعات توده‌ای داخل جمجمه در ابتدا موجب درد فوکال می‌شوند ولی با افزایش فشار داخل جمجمه درد اکسیپیتال دوطرفه و فرونتال دوطرفه ایجاد می‌گردد.

سردرد تنش موجب سردرد نواری شکل یا اکسیپیتال می‌شود.

مننژیت، خونریزی ساب آراکنویید و بیماری‌های قسمت بالایی ستون مهره‌های گردنی نیز موجب سردرد اکسیپیتال می‌شوند.

نورالژی پست هرپتیک پس از ابتلا به زونای چشمی به شکل درد سوزشی در محدوده شاخه اول عصب‌تری ژمینال (VI) تظاهر پیدا می‌کند.

دردهای خنجری در محدوده اعصاب V2 یا V3 مطرح کننده نورالژی‌ترین ژمینال است.

نورالژی گلوسوفارنژیال موجب درد گلو و مجرای خارجی گوش می‌شود.

علایم همراه

سردرد همراه با کاهش وزن مطرح کننده تشخیص‌های زیر است:

(سرطان

(آرتریت سلول ژآنت

(افسردگی

سردرد همراه با تب و لرز مطرح کننده عفونت سیستمیک یا مننژیت است.

سردرد اخیر همراه با علایم بیماری قلبی مانند تنگی نفس مطرح کننده آبسه مغزی در زمینه آندوکاردیت عفونی است.

سردرد همراه با اختلالات بینایی مطرح کننده موارد زیر است:

(اختلال چشمی مانند گلوکوم

(میگرن

(درگیری مسیر بینایی به دلیل بیماری داخل جمجمه

تهوع و استفراغ در میگرن و سردرد پس از تروما شایع است ولی گاهی ضایعات توده‌ای داخل جمجمه علت آن است. گاهی مبتلایان به میگرن در هنگام سردرد دچار علایم گوارشی دیگری مانند اسهال می‌شوند.

فتوفوبی در همراهی با سردرد در موارد زیر شایع است:

(میگرن

(مننژیت حاد

(خونریزی ساب آراکنویید

وجود میالژی در فرد مبتلا به سردرد مطرح کننده تشخیص‌های زیر است:

(سردرد تنشن

(عفونت‌های ویروسی سیستمیک

(آرتریت سلول ژآنت

سردرد یک طرفه در اطراف چشم همراه با اشک ریزش، پرخونی ملتحمه، میوز و پتوز یا آبریزش بینی مطرح کننده سردرد کلاستر است.

سردرد همراه با کاهش گذرای سطح هوشیاری مطرح کننده میگرن بازیلار یا نورالژی گلوسوفارنژیال است.

سایر ویژگی‌های سردرد

سردرد ناشی از ضایعات فضاگیر داخل جمجمه یا سینوزیت در هنگام بیدار شدن دارای بیشترین شدت است، البته سردرد ناشی از ضایعات فضاگیر داخل جمجمه، پیشرونده نیز می‌باشد.

سردرد کلاستر اغلب در زمان مشخصی عود می‌کند و در بسیاری از موارد، بیمار را از خواب بیدار می‌کند.

سردرد تنش (tension headache) در شرایط پر استرس ایجاد می‌شود و بیشترین شدت آن در اواخر روز است.

میگرن دوره‌ای است و گاهی در هنگام قاعدگی بدتر می‌شود.

سردرد میگرنی در موارد زیادی با استراحت در تاریکی، خوابیدن، استفراغ یا فشار بر روی شریان تمپورال همان سمت بهبود می‌یابد و دفعات سردرد میگرنی در طی بارداری کاهش پیدا می‌کند.

سردرد پس از پونکسیون لومبار و Low pressure headache در هنگام دراز کشیدن برطرف می‌شوند، در حالی که سردرد ناشی از توده‌های فضاگیر داخل جمجمه ممکن است در هنگام ایستادن شدت کمتری داشته باشد.

بدتر شدن سردرد در هنگام تغییر سریع موقعیت سر یا افزایش گذرای فشار داخل جمجمه مانند سرفه یا عطسه مطرح کننده ضایعه فضاگیر داخل جمجمه است ولی در مبتلایان به میگرن نیز روی می‌دهد.

عصبانیت، هیجان یا تحریک موجب ایجاد یا تشدید میگرن یا سردرد تنش می‌شوند.

سردرد وضعیتی (postural headache) که در هنگام ایستادن ایجاد می‌شود و در هنگام خوابیدن برطرف می‌شود، ناشی از فشار کم CSF است و به دلیل پونکسیون لومبار، آسیب سر یا نشت خودبخودی CSF ایجاد می‌شود.

نوسان بدون علت واضح در شدت و مدت سردردی که اخیرا ایجاد شده، به ویژه ه اگر همراه با تغییر سطح هوشیاری باشد، مطرح کننده هماتوم ساب دورال است.

معاینه فیزیکی

تب مطرح کننده بیماری ویروسی، مننژیت، آنسفالیت یا آبسه مغزی است، البته فقدان تب رد کننده عفونت نیست. سردرد حمله‌ای همراه با تاکیکاردی و تعریق مطرح کننده فئوکروموسیتوم است.

هیپرتانسیون به ندرت موجب سردرد می‌شود مگر اینکه به شکل حاد یا به میزان زیادی افزایش یابد.

گاهی هیپرتانسیون به دلیل ایجاد سکته مغزی موجب سردرد حاد می‌شوند.

خونریزی ساب آراکنویید موجب افزایش حاد فشار خون سیستمیک می‌شود.

هیپرکاپنی ناشی از نارسایی تنفسی از طریق افزایش فشار داخل جمجمه موجب سردرد می‌شود.

تندرنس اسکالپ در موارد زیر یافت می‌شود:

(میگرن

(هماتوم ساب دورال

(آرتریت سلول ژآنت

(نورالژی پست هرپتیک

ندولاریتی، قرمزی و حساسیت بر روی شریان تمپورال مطرح کننده آرتریت سلول ژآنت است.

تندرنس لوکالیزه بر روی شریان تمپورال سطحی در میگرن حاد نیز یافت می‌شود.

گاهی بیماری پاژه، میلوم یا متاستاز به جمجمه موجب سردرد همراه با تندرنس جمجمه می‌شوند. در بیماری پاژه ممکن است گرما در ناحیه اسکالپ حس شود.

شنیدن برویی بر روی اربیت یا جمجمه مطرح کننده موارد زیر است:

(AVM داخل جمجمه

(فیستول کاروتید با سینوس کاورنوس

(آنوریسم

(مننژیوم

سفتی گردن و نشانه‌های Kernig و Brudzinski مطرح کننده مننژیت و خونریزی ساب آراکنویید هستند، ولی ممکن است در مراحل ابتدایی مننژیت تحت حاد (مانند سل)، در ساعات ابتدایی SAH یا در ببیماران دچار کوما یافت نمی‌شود.

در سفتی گردن حرکت در جهت قدامی خلفی محدود می‌شود، در حالی که در بیماری‌های ستون مهره‌ها حرکات در تمام جهات محدود می‌گردد.

سردرد همراه با آدم پاپی مطرح کننده ضایعات فضاگیر داخل جمجمه، فیستول شریان کاروتید به سینوس کاورنوس، pseudotumor cerebri یا آنسفالوپاتی هیپرتانسیو است.

سردرد همراه با فلج عصب اکولوموتور مطرح کننده آنوریسم شریان posterior communicating است.