آسم – Asthma واژه‌ای یونانی به معنی «نفس زدن» است و به اختلال مزمنی گفته می‌شود که دستگاه تنفسی را مبتلا می‌سازد و موجب می‌شود گاهی راه‌های هوایی دچار تنگی و التهاب و با مقدار زیادی مخاط پوشیده شوند. آسم موجب بروز حملات خس خس و تنگی نفس می‌شود. هنگامی که فرد مبتلا به آسم، ذرات محرک را استنشاق می‌کند دستگاه ایمنی بدنش بیش از حد فعال می‌شوند و هیستامین تولید می‌کنند و در نتیجه، راه‌های هوایی وی تنگ و متورم می‌شوند.

آسم در واقع هنگامی روی می‌دهد که مسیرهای اصلی عبور هوا از ریه‌ها، یعنی لوله‌های برونش ملتهب شوند. عضلات دیواره‌های برونش، منقبض نمی‌شوند و سلول‌های ریه‌ها، مخاط زیادی تولید می‌کنند و این مخاط، راه‌های هوایی را تنگ می‌کند و علایمی که از خس خس – wheezing خفیف تا تنگی نفس شدید متغیرند ایجاد می‌شود.

– عوامل مستعد کننده آسم عبارتند از:

سیگار کشیدن، تمایل ژنتیکی، عدم تحمل نسبت به بعضی غذاها، رژیم غذایی حاوی مقادیر کم اسیدهای چرب.

به نظر نمی‌رسد آلودگی هوا نقشی در ایجاد اولیه آسم داشته باشد ولی موجب تشدید آسم یا برانگیخته شدن حمله آسمی می‌شود.

– عوامل برانگیزاننده آسم عبارتند از: عوامل محرک – مثل گرده گیاهان یا هوای آلوده)، تماس با پرندگان و یا حیوانات دارای مو یا پشم، استرس، مصرف داروهای مسدود کننده بتا – مثل پروپرانولول) و بعضی داروهای دیگر، تماس با هوای سرد، ورزش، عفونت‌های تنفسی.

– طی حمله آسم، دستگاه ایمنی نسبت به ماده استنشاق شده واکنش نشان می‌دهد و ایمونوگلوبولین E – IgE) که نوعی پادتن – آنتی‌بادی) است تولید می‌کند.

IgE آزاد شدن هیستامین در لایه مفروش کننده راه‌های هوایی را تحریک می‌کند و در نتیجه، التهاب و تورم آن‌ها را سبب می‌شود. ترشحات مخاطی اضافی می‌توانند راه‌های هوایی کوچکتر را مسدود کنند. حملات خس خس و تنگی تنفس ایجاد شده چند ساعت یا چند روز طول می‌کشند و بسیار طاقت‌فرسا و در بعضی موارد کشنده هستند.

– در بعضی افراد – و به ویژه در کودکان و بعضی از افراد فامیل آن‌ها) آسم در اثر تماس با آلرژن‌هایی مانند گرده گیاهان مایت‌ها – هیره‌های) موجود در گرد و غبار منازل، پوسته بدن حیوانات و یا با شیوع کمتر در اثر مصرف بعضی غذاها با افزودنی‌های مواد غذایی برانگیخته می‌شود. این نوع حمله آسمی ممکن است همراه با تب یونجه و اگزما بروز کند.

– در بعضی موارد، نخستین حمله آسم در اثر یک عفونت تنفسی برانگیخته می‌شود. در تعدادی از افراد، آسم شغلی دیده می‌شود که علت آن، تماس با موادی مانند چسب‌ها، رزین‌ها، لاتکس و رنگ‌های اسپری محل کار است.

– تعداد افراد مبتلا به آسم در دهه‌های اخیر در استرالیا و نیوزیلند، انگلیس و ایالات متحده به سرعت افزایش یافته است. ۱۴ تا ۱۶ درصد کودکان و ۱۰ تا ۱۲ درصد بزرگسالان استرالیا مبتلا به آسم هستند و در ملبورن، بیش از ۲۵% کودکان از آسم رنج می‌برند. بیش از ۶% کودکان ایالات متحده مبتلا به آسم هستند.

میزان موارد آسم در فقرا و جوانان رشد بسیار سریعی نشان می‌دهد. نژاد، شهر نشینی، فقر، استرس و آلودگی هوا عناصر کلیدی در افزایش بیماری آسم محسوب می‌شود.

 اقدامات لازم برای تسکین فوری

استفاده از اسپری – اینهالر) تسکین دهنده تجویز شده به وسیله پزشک، ترجیحاً با استفاده از آسم یار – محفظه مخصوصی که روی اینهالر، به منظور پیشگیری از اتلاف داروی اسپری شده نصب می‌شود) در حین حمله آسم.

– حفظ خونسردی و آرامش و دراز نکشیدن ضروری است.

– تنفس آهسته برای مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه مفید است و در صورت بر طرف شدن نشانه‌های بیماری می‌توان به فعالیت معمولی ادامه داد.

– در صورت ادامه یافتن علایم شدید بیماری پس از مصرف چند دوز دارو باید بیمار بلافاصله با آمبولانس به مرکز درمانی اعزام شود. تا هنگام رسیدن آمبولانس هر چند دقیقه یک بار باید از اینهالر استفاده شود.

استنشاق دارو، راه مؤثری برای درمان آسم است زیرا از این طریق، مواد شیمیایی به سرعت به راه‌های هوایی می‌رسند و مقدار بسیار کمی از آن‌ها وارد جریان خون می‌شود و در نتیجه، عوارض جانبی کمی بروز می‌کند. چند دقیقه پس از رسیدن دارو به راه‌های هوایی، دیواره‌های راه‌های مزبور متسع می‌شود و بیمار می‌تواند راحت‌تر نفس بکشد.

درمان‌های مرسوم

– پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک و بر اساس شرح حال کامل، معاینه و انجام آزمایش‌های عملکردی ریه – شامل اسپیرومتری و پیک‌فلومتری) صورت می‌گیرد، درمان آغاز می‌شود.

اِسپیرومتر وسیله‌ای است که برای اندازه‌گیری میزان تنگ شدگی لوله‌های برونش و حجم هوای بازدمی، پس از یک دم عمیق، و نیز سرعت خارج شدن هوا از ریه به کار می‌رود و ابزار تخصصی است که در بیمارستان یا مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد – تصویر بالای صفحه) و پیک فلومتر، وسیله‌ای است که در منزل، برای کمک به اندازه‌گیری افزایش میزان انسداد ریه، قبل از ایجاد علایم مورد استفاده واقع می‌شود و چنان‌چه نتایج به دست آمده کمتر از حد طبیعی باشند، نشانه در راه بودن حمله آسم است – تصویر صفحه قبل).

برای استفاده از پیک فلومتر، باید بیمار در صورت امکان بایستد و درجه دستگاه را روی صفر تنظیم کند و پس از کشیدن یک نفس عمیق، دستگاه را به شکل افقی در دهان قرار دهد و لب‌ها را محکم بر روی دستگاه بگذارد و یک بازدم عمیق و شدید انجام دهد و به درجه دستگاه نگاه کند. سپس باید بیمار دو بار دیگر این کار را تکرار کند و از میان سه عدد به دست آمده، بیشترین عدد را یادداشت نماید. در بیمار مبتلا به آسم، غالباً تغییرات قابل ملاحظه‌ای در حداکثر هوای بازدمی روی می‌دهد. در بخش اورژانس ممکن است برای تشخیص، از «کاپنوگرافی» که مقدار دی‌اکسیدکربن بازدم را اندازه‌گیری می‌کند، همراه با اکسیژن سنجی ضربانی – پالس اکسیمتری، تصویر سمت راست) که مقدار اکسیژن محلول در خون را نشان می‌دهد برای تعیین حمله آسم و نیز پاسخ به درمان استفاده شود.

یکی از الگوهای متداول در نمودار میزان حداکثر جریان هوای بازدمی، «افت صبحگاهی»، است که حداقل میزان جریان هوای بازدمی در هنگام صبح را در بیماران مبتلا به آسم نشان می‌دهد. داروهای مورد استفاده در آسم، اکثراً به وسیله اینهالر – اسپری) مخصوص به کار می‌روند که برای آنکه مقدار بیشتری از داروی اسپری شده وارد دستگاه تنفس بیمار شود و نیز این کار آسان‌تر صورت بگیرد ابزاری به نام «آسم یار»، – spacer) به ویژه در افراد مسن و بچه‌های کوچک مفید واقع می‌شود. نبولایزر – ذره‌پاش) وسیله‌ای است که دارو را به شکل ذرات بسیار ریز بخار مانند از طریق ماسک به دستگاه تنفسی بیمار می‌رساند. نبولایزر در حملات حاد اسم که به درمان اینهالر پاسخ نمی‌دهند به کار می‌رود.

– اینهالر سالبوتامول برای تسکین علایم اسم، تجویز می شود. سالبوتامول از جمله داروهای متسع کننده کوتاه مدت برونش است و عضلات راه‌های هوایی را شل می‌کند تا هوا بتواند با سهولت بیشتری وارد دستگاه تنفسی و سپس از آن خارج شود. معمولاً این نوع داروها طی ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از استنشاق اثر می‌کنند ولی اثرشان تنها چند ساعت باقی می‌ماند و از این رو به آن‌ها تسکین دهنده – reliever) گفته می‌شود. ممکن است پزشک این نوع متسع کننده برونش را برای زمان قبل از انجام ورزش یا فعالیت بدنی بیماری تجویز نماید.

داروهای دیگری که معمولاً کورتون‌های استنشاقی هستند و یکی از آن‌ها، اینهالر بکلومتازون است، نقش پیشگیرانه دارند و از این رو، پیشگیری کننده – preventer) نامیده می‌شوند و می‌توان از آن‌ها به طور روزانه برای کاهش التهاب لایه‌های مفروش کننده راه‌های تنفسی استفاده کرد و احتمال تنگ شدن این راه‌ها را در پاسخ به عوامل برانگیزانده کاهش داد.

– ممکن است داروهای متسع کننده برونش طولانی اثرتری مانند سالمِترول تجویز شوند. اثر این داروها تا ۱۲ ساعت باقی می‌ماند.

– داروهای ضد لکوترین نیز در حملات مقاوم آسم به وسیله پزشک تجویز می‌شوند. این داروها شدت پاسخ آلرژیک را کاهش می‌دهند و از تنگ شدن راه‌های هوایی جلوگیری می‌کنند. داروهای مزبور لکوترین‌ها را که موادی هستند که در طول حمله آسم از ریه‌ها آزاد می‌شوند و لایه مفروش کننده راه‌های هوایی را ملتهب می‌کنند و در نتیجه، موجب خس خس، تنگی نفس و ایجاد خلط می‌شوند کاهش می‌دهند یا جلوی اثر آن‌ها را می‌گیرند.

از جمله این داروها می‌توان از مونته لوکاس – Singulair) و زَفیر لوکاست – Accolate) نام برد. معمولاً این داروها همراه با داروهای دیگر، مثل کورتون استنشاقی به منظور کمک به پیشگیری از حمله آسم نیز به کار می‌روند.

– استفاده روزانه از کرومولین – Intal) یا نِدوکرومیل – Tilade) استنشاقی به پیشگیری از حملات خفیف تا متوسط آسم و نیز پیشگیری از آسم برانگیخته شده در اثر ورزش کمک می‌کند.

– دوره‌هایی از درمان با کورتون خوراکی ممکن است برای کنترل آسم بسیار شدید تجویز شود.

احتیاط

داروهای مورد استفاده در آسم ممکن است باعث بروز عوارض جانبی شوند. دراین باره با پزشک مشورت نمایید. افراد مبتلا به آسم باید از مصرف داروهای مسدود کننده بتا – مثل پروپرانولول)، آسپیرین و داروهای ضد التهاب غیرکورتون – مانند ایبوپروفن) خودداری کند.

درمان تغذیه‌ای

– حذف غذاهای آلرژی‌زا – به ویژه در کودکان می‌تواند موجب درمان آسم‌های ناشی از حساسیت دارویی شود.

– مصرف روغن ماهی ممکن است به بهبود آسم کمک کند زیرا آسم در ارتباط با عدم تعادل اسیدهای چرب رژیم غذایی ایجاد می‌شود. بیش از حد بودن مقدار اسیدهای چرب امگا ۶ – موجود در روغن‌های نباتی) و کمبود نسبی اسیدهای چرب امگا -3 – موجود در ماهی‌های چرب و بعضی از دانه‌ها و آجیل‌ها) می‌تواند موجب التهاب راه‌های هوایی و تشدید حمله آسم شود.

نخوردن مارگارین و روغن نباتی و خوردن هفته‌ای حداقل دو تکه ماهی چرب – مانند سالمون یا ماکرل) به بهود آسم کمک می‌کند. کودکان باید روزانه ۳۰۰ میلی‌گرم روغن ماهی بخورند.

– رژیم غذایی کم نمک – ۵ تا ۶ گرم در روز) ممکن است به کاهش نشانه‌های آسم کمک کند زیرا به نظر می‌رسد نمک طعام، پاسخ راه‌های هوایی به هیستامین را افزایش می‌دهد و موجب افزایش انقباض این راه‌ها می‌شود

– مصرف مواد سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به بهبود آسم کمک کند. این مواد به مقدار زیاد در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. بزرگسالان می‌توانند مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم تا ۱ گرم ویتامین C و ۱۰۰ میکروگرم سلنیوم – که هر دو آنتی‌اکسیدان‌های پرقدرتی هستند) را تجربه نمایند. این مقدار در کودکان با وزن ۴۰ کیلوگرم به نصف کاهش می‌یابد.

– مصرف منیزیم می‌تواند در بهبود آسم مؤثر واقع شود. منیزیم در آجیل، دانه‌ها و غلات کامل یافت می‌شود.

– تغذیه با شیر مادر به کاهش خطر آسم کودکان کمک می‌کند.

احتیاط

پیش از مصرف مکمل‌ها روغن ماهی همراه با داروی وارفارین، با پزشک مشورت نمایید.

گیاه درمانی غربی

– گیاه درمانی می‌تواند چنان‌چه تحت نظر متخصص این رشته انجام شود به طور چشمگیری به بیماران مبتلا به آسم کمک کند. از متداول‌ترین داروهای گیاهی مورد استفاده در آسم می‌توان لوبلیا. افدرا و اِلکامپان را نام برد. از آثار ضد آلرژی گیاه گزنه و برگ گینکوبیلوبا نیز در آسم استفاده می‌شود.

احتیاط

به خوددرمانی با داروهای گیاهی در بیماری آسم نپردازید؛ بسیاری از این داروها پر قدرت هستند و مصرف ناصحیح آن‌ها خطرناک است. بدون تجویز متخصص از مصرف همزمان داروهای متداول آسم و داروهای گیاهی آن خودداری نمایید.

گیاه درمانی چینی

– طب سنتی چین – Traditional Chinese Medicitute; TCM)) آسم را معادل Xio chuan) – خس خس و تنگی نفس) و علت ایجاد آن را وجود خلط می‌داند که باعث انسداد راه‌های هوایی می‌شود.

پزشکان TCM آسم را به دو نوع سرد و گرم تقسیم می‌کنند و معتقدند که «آسم سرد» با خس خس، تنگی نفس و سرفه توام با خلط سفید کف آلود یا خلط شفاف و «آسم گرم»، با خشونت صداهای تنفسی، سرفه خشک و خلط زرد چسبنده که به دشواری خارج می‌شود همراه است. درمان کلاسیک آسم سرد در TCM، استفاده از Xiao Qing Long Tang است که ریه‌ها را گرم

می‌کند، سرما و باد را از بین می‌برد، خلط سرد را بر طرف می‌کند و تنگی نفس را کاهش می‌دهد. در آسم گرم، زبان بیمار قرمز رنگ است و عشای چسبنده و زرد رنگی روی آن را پوشانده و نبض، سریع است. در TCM برای درمان این نوع آسم، از Ding Chuan Tang استفاده می‌شود که گرمای ریه را برطرف می‌کند و خلط را کاهش می‌دهد.

احتیاط

از خوددرمانی با گیاهان دارویی چینی اجتناب نمایید.

بهداشت محیط

عوامل محیطی می‌تواند موجب برانگیخته شدن حملات آسم شوند. راه‌های هوایی کوچک ریه نسبت به آلرژن‌ها، سموم و مواد محرک حساسند و باید تا حد امکان از تماس با آن‌ها دوری کرد. با این حال به نظر می‌رسد تماس زودرس با مقادیر «طبیعی»، ذرات گرد و غبار و مو و پوسته‌های بدن حیوانات احتمال ایجاد آسم را کاهش می‌دهد.

– تماس با حیوانات خانگی در مواردی که نسبت آلرژی نسبت به این حیوانات – معمولاً گربه) مثبت است باید متوقف شود یا حداقل نباید این حیوانات در اتاق خواب بیمار حضور داشته باشند.

– مایت‌ها – هیره‌ها) ی موجود در رختخواب، فرش، روکش مبل و وسایل منزل، ارگانیسم‌هایی میکروسکوپی و بسیار آلرژی‌زا هستند. شستشوی هفتگی ملافه‌ها و روکش تشک و روتختی و نظایر آن‌ها با آب داغ و عدم استفاده از فرش و حفظ رطوبت منزل در حد ۴۰ یا ۵۰ درصد می‌تواند در از بین بردن مایت‌ها مؤثر واقع شود. استفاده از سیستم جارو برقی دارای فیلتر بسیار قوی با فیلتر HEPA بهتر از جاروبرقی ساده است.

– گونه‌های متعددی از کپک‌ها در اطراف لوله‌هایی که نشت می‌کنند و در حمام‌هایی که تهویه مناسبی ندارند زندگی می‌کنند. برداشتن و حذف کپک‌های قابل مشاهده واقع بر روی سطوح و افزایش تهویه اتاق‌هایی که کپک در آن‌ها یافت می‌شود، اقدام مناسبی برای مقابله با آسم به شمار می‌آید، همچنین، سوسک حمام از عوامل مهم برانگیزاننده آسم است و از بین بردن آن، بدون استفاده از حشره‌کش‌های زیان آور، گام مهمی در زمینه مبارزه با این بیماری محسوب می‌شود.

– آلرژن‌های بیرون از منزل بسیار مشکل ساز هستند و کنترل آن‌ها دشوارتر از آلرژن‌های داخل منزل است، به عنوان مثال، باد می‌تواند گرده‌های درختان را تا صدها کیلومتر پراکنده کند و مشکلات زیادی را برای افراد مبتلا به حساسیت و آسم ایجاد نماید. برای مقابله با این مشکل می‌توان پنجره‌ها را در روزهایی که تعداد گرده‌ها زیاد است بست و از دستگاه تهویه و فیلتر میکرونی الکترواستاتیک استفاده نمود. افراد مبتلا به آسم حدامکان نباید به چمن و علف نزدیک شوند و نیز در مناطقی که در آن‌ها چمن زنی در حال انجام است حضور نیابند. در فصل پاییز، افراد مبتلا به حساسیت و آسم، نباید برگ درختان را با دست و یا با باشن کش بر روی هم جمع کنند زیرا کپک‌های حساسیت‌زا در برگ‌های پوسیده زندگی می‌کنند و دیده شده است که در برخی موارد موجب مرگ ناشی از آسم شده‌اند.

– هوای سرد و خشک زمستان می‌تواند تقریباً در تمام انواع آسم موجب انقباض راه‌های هوایی شود. استفاده از ماسک یا شال گردن موجب گرم و مرطوب شدن هوای ورودی به بینی و دستگاه تنفسی و پیشگیری از آسم می‌شود.

– بوهای قوی موجب برانگیخته شدن خس خس یا تنگی نفس در بسیاری از افراد مبتلا به آسم می‌شود. از جمله این بوها می‌توان بوی محلول‌های قوی، عطرها و دود لوله اگزوز را نام برد. باید تا حدامکان از مواجهه با این مواد دوری نمود و در صورت ممکن نبودن این کار باید از ماسک تنفسی استفاده کرد.

طب سوزنی

– طب بالینی از مؤثر بودن طب سوزنی در آسم حمایت می کند ولی کارآزمایی های بالینی قابل اعتماد زیادی در این باره وجود ندارد.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن

دستکاری بافت نرم – دستکاری عمقی ماساژ مانند) می‌تواند عضلات تنفسی را شل کند و مهره‌ها و دنده‌ها را به حرکت درآورد و در نتیجه، موجب آسان‌تر شدن تنفس شود.

– متخصصان استئوپاتی، کایروپراکتیک یا فیزیوتراپی می‌توانند دستکاری بافت نرم را انجام دهند.

– عصب واگ – عصب شماره ۱۰ جمجمه‌ای) که از گردن عبور می‌کند، شاخه‌هایی دارد که بر عملکرد تنفسی تأثیر می‌گذارند. تحریک این عصب به طبیعی شدن فعالیت بیش از حد اعصاب دخیل در آسم کمک می‌کند. دستکاری تخصصی مهره‌های پشتی و اولین مفصل مهره گردنی بر فعالیت عصب واگ اثر می‌کند و موجب شل شدن دیافراگم و کمک به از بین رفتن نشانه‌های آسم می‌شود.

– ماساژ، چنان‌چه به طور منظم انجام شود می‌تواند نشانه‌های استرس و در نتیجه، علایم آسم را کاهش دهد.

ورزش

– ورزش موجب تعادل تنفس و افزایش حرکت هوا در ریه‌ها و در نتیجه بهبود اکسیژن‌رسانی می‌شود

بازآموزی تنفس

– تمرین جمع کردن لب‌ها: این روش، مکانیک و کارآیی تنفس را بهبود می‌بخشد. انجام دم آهسته، از راه بینی و سپس جمع کردن لب‌ها – مانند حالت سوت زدن یا بادکردن بادکنک) و انجام بازدم آهسته، از راه دهان به نحوی که ۴ تا ۶ ثانیه طول بکشد، چنان‌چه برای مدت چند دقیقه در هر روز تمرین شود عملکرد تنفس را بهبود می‌بخشد.

یوگا

به ویژه چنان‌چه همراه با تمرین‌های تنفسی و مراقبه – مدیتیشن) انجام شود به درمان آسم کمک می‌کند.

درمان‌های روان‌تنی

استرس، با مکانیسم‌هایی که به طور دقیق شناخته نشده است نیاز به اکسیژن را در تمام بدن و به ویژه مغز افزایش می‌دهد. چنان‌چه گنجایش ریه در اثر آسم کاهش یافته باشد، این افزایش نیاز به اکسیژن تأمین نمی‌شود و در نتیجه استرس تشدید می‌یابد.

– تحقیقات همچنین ارتباط میان ناراحتی‌های عاطفی و کاهش ظرفیت پذیرش داروها به وسیله بیمار را نشان داده‌اند.

مصرف ناصحیح داروهای آسم از مشکلات شایع است و می‌تواند نشانه‌های این بیماری را افزایش دهد. در یک کارآزمایی جدید نشان داده شده که چهار هفته درمان استرس در افراد مبتلا به آسم بسیار مؤثر واقع شده است.

– آموزش اتوژنیک و مراقبه: آموزش اتوژنیک برنامه ای است که در آن، ۶ تمرین ذهنی برای آرام‌سازی ارادی فراگرفته می‌شود. این برنامه می‌تواند برای بهبود آسم مفید واقع شود. به جای این کار می‌توان از مراقبه – مدیتشین) استفاده نمود.

– آیا ممکن است لنزهای تماسی موجب برانگیخته شدن آسم شوند؟

– بله. هنگامی که مقدار گرده موجود در هوا زیاد است، ذرات گرده می‌توانند در زیر این لنزهای چشمی به دام بیفتند و موجب برانگیخته شدن آلرژی و آسم شوند، در این صورت باید به جای لنز تماسی از عینک استفاده نمود.

– آیا تغییرات هورمونی بدن می‌توانند موجب بروز آسم شوند؟

– بله. تغییرات هورمونی در دختران نوجوان و زنان بزرگسال در هنگام سیکل قاعدگی و نیز تغییرات هورمونی دوران بارداری می‌توانند موجب بروز یا تشدید علایم و آسم شوند.