مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی: ۵ فکت جالب درباره چالش‌های درمان هموفیلی

مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی (Coagulation Factor Inhibitors) یکی از چالش‌های جدی در درمان هموفیلی (Hemophilia) به شمار می‌آیند. بیش از ۲۵٪ بیماران مبتلا به هموفیلی A در طول زمان دچار آنتی‌بادی‌های مخربی علیه فاکتور VIII می‌شوند که کارایی درمان را به شدت کاهش می‌دهد. این مهارکننده‌ها با اندازه‌گیری واحدهای تبسدا (Bethesda Units) قابل تشخیص هستند و در مواردی که مقدار آن‌ها بالا باشد، حتی دوزهای زیاد کنسانتره فاکتور نیز اثر خود را از دست می‌دهد. روش‌های درمانی مختلفی برای دور زدن این مهارکننده‌ها وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به استفاده از عامل بای‌پس (Bypass Agent) مانند فاکتور VIIa بازترکیبی (Recombinant Factor VIIa) اشاره کرد. علاوه بر این، درمان‌های سرکوب ایمنی (Immunosuppressive Therapy) نیز می‌توانند برای از بین بردن اثر مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی مفید باشند.

از سوی دیگر، مهارکننده‌های اکتسابی فاکتور VIII نیز می‌توانند در افرادی که سابقه اختلالات خونریزی ندارند، به وجود بیایند. این نوع مهارکننده‌ها معمولاً در سالمندان یا در افرادی که دچار بیماری‌های خودایمنی (Autoimmune Diseases) یا بدخیمی‌ها (Malignancies) هستند، مشاهده می‌شود. عیار این آنتی‌بادی‌ها می‌تواند بسیار بالا باشد و در بسیاری از موارد، تنها راه مؤثر برای درمان آن‌ها، استفاده از ترکیب درمان‌های بای‌پس با سرکوب ایمنی شدید است. در ادامه، ۵ فکت جالب درباره مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی ارائه می‌شود که به درک بهتر این موضوع کمک خواهد کرد.

۱- مهارکننده‌های فاکتور VIII یکی از دلایل اصلی شکست درمان هموفیلی A هستند

بیش از یک‌چهارم بیماران مبتلا به هموفیلی A به مرور زمان مهارکننده‌های فاکتور VIII را در بدن خود تولید می‌کنند. این مهارکننده‌ها به دلیل واکنش سیستم ایمنی (Immune Response) در برابر پروتئین خارجی فاکتور VIII ایجاد می‌شوند. زمانی که میزان مهارکننده‌ها بیش از ۱۰ واحد تبسدا (Bethesda Units – BU) باشد، حتی دوزهای بسیار زیاد کنسانتره فاکتور VIII نیز دیگر کارایی ندارند. در این حالت، بیمار برای کنترل خونریزی‌های خود نیاز به روش‌های جایگزین مانند فاکتور VIIa بازترکیبی (Recombinant Factor VIIa) یا درمان‌های سرکوب ایمنی دارد. این مسئله یکی از مهم‌ترین چالش‌های درمانی برای پزشکان است و می‌تواند منجر به بروز خونریزی‌های غیرقابل‌کنترل شود.

۲- مهارکننده‌های اکتسابی فاکتور VIII می‌توانند ناگهانی در افراد سالم ظاهر شوند

برخلاف بیماران هموفیلی که از کودکی دچار کمبود فاکتورهای انعقادی هستند، برخی از افراد سالم ممکن است به طور ناگهانی دچار مهارکننده‌های فاکتور VIII شوند. این وضعیت که به نام هموفیلی اکتسابی (Acquired Hemophilia) شناخته می‌شود، معمولاً در سالمندان یا افرادی که دارای بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس (Lupus) هستند، دیده می‌شود. در برخی موارد، بارداری، سرطان‌ها (Cancers) یا مصرف برخی داروها می‌توانند باعث تحریک سیستم ایمنی و تولید آنتی‌بادی‌های مخرب شوند. این بیماری معمولاً با خونریزی‌های شدید و غیرمنتظره همراه است و نیاز به درمان‌های سرکوب ایمنی و بای‌پس دارد.

۳- روش‌های سرکوب ایمنی می‌توانند مهارکننده‌های انعقادی را به مرور از بین ببرند

درمان مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی تنها به روش‌های بای‌پس محدود نمی‌شود، بلکه راهکارهای سرکوب سیستم ایمنی نیز می‌توانند در بلندمدت موجب کاهش تولید این آنتی‌بادی‌های مخرب شوند. یکی از روش‌های رایج در این زمینه، استفاده از داروی ریتوکسیماب (Rituximab) است که به‌عنوان یک عامل ضد CD20، سلول‌های ایمنی تولیدکننده آنتی‌بادی را هدف قرار می‌دهد. همچنین، روش‌هایی مانند پلاسمافرز (Plasmapheresis) و تزریق ایمونوگلوبولین وریدی (Intravenous Immunoglobulin – IVIG) می‌توانند به کاهش موقتی میزان مهارکننده‌ها کمک کنند. این درمان‌ها در کنار هم می‌توانند به تدریج تحمل ایمنی (Immune Tolerance) را در بدن بیمار افزایش دهند.

۴- بیماران مبتلا به هموفیلی B کمتر دچار مهارکننده‌های انعقادی می‌شوند، اما درمان سخت‌تری دارند

در حالی که مهارکننده‌های فاکتور VIII در هموفیلی A نسبتاً شایع هستند، بروز این مشکل در بیماران هموفیلی B (کمبود فاکتور IX) بسیار کمتر است و بین ۲ تا ۶ درصد از بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، هنگامی که مهارکننده‌های فاکتور IX ایجاد شوند، درمان آن‌ها بسیار دشوارتر از مهارکننده‌های فاکتور VIII خواهد بود. این بیماران معمولاً به درمان‌های معمول تحمل ایمنی پاسخ مناسبی نمی‌دهند و در برخی موارد، حتی ممکن است دچار واکنش‌های شدید آلرژیک (Anaphylactic Reactions) شوند. به همین دلیل، گزینه‌های درمانی برای این بیماران معمولاً شامل فاکتور VIIa بازترکیبی (rFVIIa) یا کنسانتره پروترومبین (Prothrombin Complex Concentrate – PCC) است.

۵- میزان بروز مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی در افراد مختلف به عوامل ژنتیکی بستگی دارد

تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از بیماران هموفیلی به دلایل ژنتیکی، بیشتر در معرض خطر تولید مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی هستند. مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که وجود برخی از انواع خاص ژن HLA (Human Leukocyte Antigen) می‌تواند احتمال ایجاد مهارکننده‌ها را افزایش دهد. علاوه بر این، جهش‌های خاص در ژن فاکتور VIII یا IX می‌توانند باعث شوند که سیستم ایمنی بدن این پروتئین‌ها را به عنوان یک عامل بیگانه شناسایی کند و علیه آن‌ها آنتی‌بادی تولید کند. این موضوع نشان می‌دهد که پیشگیری و درمان مهارکننده‌های فاکتورهای انعقادی نیاز به یک رویکرد شخصی‌سازی‌شده بر اساس ویژگی‌های ژنتیکی بیماران دارد.