گروه ایرنا زندگی- در کنار تمام اعیاد مسلمانان، «عید الاضحی» یا عید قربان یکی از مهم ترین هاست. عیدی که یکی از عجیب ترین و شیرین ترین داستان های تاریخ اسلام بهانه آن است و برای تمام مسلمانان جهان بهانه ایست برای ذبح یک قربانی. هر چند اغلب در عید قربان گوسفند دام انتخابی برای قربانی است اما گوساله و شتر نیز از دیگر گزینه هایی است که در کنار ایران، کشورهای عربی را هم در این سنت درگیر کرده است. ذبح قربانی کار مبارک و خوش یمنی است و برای تمام مسلمانان هم یک معنا و مفهوم را دارد. از سویی به یمن عید بودن و برگزاری مراسم شاد در قالب جشن، اغلب مسلمانان سعی دارند همراه با تمام اعضای خانواده این آداب را به جا بیاورند و نکته حائز اهمیت نیز در همین کار نهفته است.
این که جشن است و شادی و حضور تمام اعضای خانواده مهم باشد امری پسندیده باید باشد اما چون بخشی از این مراسم ظاهری خشن دارد و حسن کار در بطن آن نهفته است، باید به نکاتی توجه داشت. از آنجایی که تمام مسلمانان در تمام کشورها این عید بزرگ را با آداب و مناسکش جشن می گیرند، گزارشی از «الجزیره» را با همین موضوع بازخوانی می کنیم:
«حضور اعضای خانواده در صحنه ذبح قربانی در روز عید قربان، تجربه ای خاص و احیای یک سنت اسلامی است که دارای معانی مختص خود است، زیرا این مناسبت با آموزه های عمیق دینی پیوند خورده و ارزش های دین را در بر می گیرد. فداکاری و نوع دوستی که در داستان حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل علیهم السلام مشهود بود.
با این حال، مشارکت کودکان در تماشای ذبح قربانی، مستلزم رعایت تعادل بین راهنمایی های مذهبی و آموزشی و در نظر گرفتن جنبه های روانی موضوع برای کودک است. از این رو، در چند روز گذشته بحث هایی در مورد سن و شرایط مناسب برای حضور کودکان در تجربه ذبح دام و اینکه چگونه والدین باید وضعیت روانی کودک و میزان آگاهی و درک لازم را در نظر بگیرند، مطرح شده است. آن صحنه را بدون برجای گذاشتن تأثیر منفی روی کودکان درک کنید.
والدین باید برای مقابله با واکنش های متفاوت کودکان آماده باشند.
جنجال سالانه و نظرات متعدد
در مورد کودکانی که در مواجهه با ذبح قربانی قرار می گیرند، در روزهای اخیر گفتگوهایی در جمع بانوان در فیس‌بوک مطرح شد. چون اغلب مادران در مورد سن مناسب برای حضور کودکان در صحنه کشتار اختلاف نظر داشتند و دیگران این تجربه را برای کودکان نامناسب می‌دانستند.
«انجی سعید»، مادر سه فرزند زیر ده سال، از حضور کودکان در کشتارگاه استقبال نمی کند، اما معتقد است که مشارکت کودکان در توزیع گوشت قربانی می تواند آموزش عملی قابل قبولی در مفهوم همبستگی،شریک شدن در شادی تعطیلات و کمک به فقرا باشد.
در همین حال، «دالیا عز» به طور کامل این تجربه را رد می کند، او می گوید که تماشای قربانی در حال ذبح توسط کودکان خردسال، تأثیر منفی ای بر جای می گذارد که جبران آن سال ها طول می کشد. دالیا، مادر یک دختر ۷ ساله است که در یکی از کشورهای اروپایی زندگی می کند. او معتقد است که صحنه ذبح حیوان که کودک با آن ارتباط گرفته است، ممکن است باعث تعجب او شود که چرا این حیوان را ذبح کردند؟ او چند روز پیش با او بازی کرد. کودکان از بلوغ کافی برای درک مفهوم فداکاری به خصوص در سنین پیش دبستانی برخوردار نیستند.
توصیه کارشناسان تربیتی
اما «امیره محمد»، مادر دو فرزند نوجوان، به «الجزیره نت» گفت: «کودکان قبل از ده سالگی بسیاری از مسائل زندگی را به خوبی درک می کنند و بسیاری از مفاهیم را از طریق اینترنت، مدرسه، بازی های الکترونیکی و دوستان یاد می گیرند، پس چگونه می توانیم آنها را از شرکت در قانونی که دارای معانی ارزشمند دینی است محروم کنیم؟ امیره می افزاید: «آماده کردن موضوع برای کودکان و تبیین سرگذشت پیامبران به نحوی که متناسب با سن و سطح درک آنها باشد، مهم است.»
او ادامه داد: « باید در نظر داشته باشیم که بچه‌های امروزی هر روز ساعت‌ها را صرف شرکت در بازی‌هایی می‌کنند که شامل جنگ باند، کشتار و اسلحه می‌شود، در حالی که من بازی‌های الکترونیکی خشونت‌آمیز را رد می‌کنم. پس، وقتی صحبت از یک تجربه مذهبی می‌شود که معنای رستگاری دارد، نباید کاری را که تاثیر منفی روی کودک خواهد داشت، انجام دهیم یا به صورت مستقیم به او نشان دهیم.»
سن مناسب
«صفا صلاح الدین»، مشاور و روانشناس خانواده گفت: «هر کودکی بسته به تربیت، محیط رشد و ویژگی های شخصی با دیگری متفاوت است، بنابراین مادر از همه لحاظ به ماهیت فرزندش آگاه تر است.» وی ادامه داد: «حضور کودکان زیر ۱۰ سال در صحنه قربانی ارجح نیست، مگر اینکه در محیطی زندگی کنند که به پرورش و سلاخی حیوانات عادت داشته باشند. این مسئله به این دلیل است که ذهن کودک در اوایل زندگی به اندازه کافی رشد نکرده است، بنابراین هدف پشت این تجربه راکه ممکن است برای یک حیوان زیبا دردناک و مضر به نظرش بیاید، نمی‌داند.»
به گفته صفا که توصیه می کند کودک را مجبور به حضور در این برنامه نکنند، «حتی برخی از بزرگسالان نیز طاقت دیدن صحنه ذبح قربانی را ندارند، پس چرا کودکان را مجبور به مشاهده صحنه ای می کنیم که از میزان تأثیر آن در سنین پایین مطلع نیستیم؟ اگر کودک حتی بعد از ۱۰ سالگی از دیدن صحنه ذبح امتناع ورزد، نباید او را بزدل توصیف کرد یا به او فشار روانی وارد کرد تا شاهد کشتار باشد.
صفا درباره برخی از اثراتی که به دنبال مواجهه کودکان با صحنه ذبح قربانی به وجود می آید، هشدار داد: «اگر والدین علائم ترس ناموجه، افزایش اضطراب، کابوس، رویاهای آزاردهنده یا وحشت در هنگام خواب را در کودک مشاهده کردند، باید به دنبال کمک به کودک برای رهایی از این اثرات منفی باشند.»
کودکان متفاوتند
«نور الهدی» نویسنده کتاب «مامان قوی… راهنمای سفر شما برای ساختن مرد کوچولو» در پستی در فیس بوک گفت: «تخیل یکی از ویژگی های دوران کودکی است که باعث می شود کودک صحنه واقعی را در تصاویر بزرگتر از واقعیت تصور کند و سپس ترس را بیشتر از میزان قدردانی بزرگسالان احساس کند.»
وی افزود: «یکی از ویژگی های دوران کودکی تقلید است. کودک خردسال ممکن است سعی کند از چاقو برای سلاخی اسباب بازی ها و عروسک ها استفاده کند که به این معنی است که کودک رفتار خشونت آمیز انجام می دهد.» نورالهدی در مورد نحوه مناسب برای آماده سازی صحنه ایثار برای کودکان می گوید: «مهارت های شناختی ممکن است در سنین ۱۰ تا ۱۱ سالگی تکمیل شود، اما کودک باید در ابتدا با ارائه داستان حضرت ابراهیم آماده شود. نبی خدا حضرت اسماعیل و معانی داستان او در مورد فدیه به صورت ساده بیان شود که ذبح قربانی منشأ خود را دارد.
برخورد با بازخورد
انعطاف و درک: والدین باید برای مقابله با واکنش های متفاوت کودکان آماده باشند. برخی از کودکان ممکن است کنجکاو باشند و بخواهند شرکت کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است احساس ترس یا ناراحتی کنند.
مقابله با شوک: اگر کودک در معرض شوک یا ناراحتی شدید قرار گرفت، مهم است که به او اطمینان داده و شرایط را با آرامش توضیح دهید. همچنین می توانید حضور او را برای ذبح قربانی به تعویق بیندازید تا زمانی که او بالغ و آماده تر شود.
نظارت مستمر: نظارت بر واکنش های کودکان قبل، حین و بعد از رویداد می تواند به ارائه حمایت فوری و مناسب کمک کند. اگر والدین هر گونه نشانه ای از پریشانی یا اضطراب شدید را مشاهده کنند، می توانند کودک را از صحنه خارج کنند، ترس های او را درک کنند و روش های حمایت و مهار را ارائه دهند تا احساس امنیت کنند.»