خار پاشنه نوعی زائده استخوانی است که دردناک و محدود کننده است. این عارضه به یک‌باره ایجاد نمی‌شود، اما علایم آن به ‌سرعت رشد کرده و زمینه‌ساز دردهای شدید و مزمن در پاشنه پا هستند. تا جاییکه افراد درگیر این زائده استخوانی از امکان فعالیت طبیعی روزانه مانند یک راه رفتن ساده محروم می‌شوند. در این میان راهکار درمان خار پاشنه چیست؟ آیا برای درمان این عارضه باید مرحله سخت جراحی را پشت‌ سر بگذاریم؟ در این‌باره با کارشناس فیزیوتراپی گروه ماهان صحبت کرده‌ایم و قرار است تا در همین مقاله به نکته‌هایی مهم از درمان خار پاشنه بدون نیاز به جراحی صحبت کنیم.

خار پاشنه چیست؟

خار پاشنه عارضه‌ای دردناک و آزارد هنده است و در ابتدا و برای درمان آن باید آن را به ‌درستی بشناسید. این خار در واقع نوعی زائده استخوانی است که از رشد بیش ‌از حد لبه‌های استخوانی در ناحیه پاشنه پا ظاهر می‌شود. این زائده محصول پیوسته رسوب کلسیم در لبه استخوان پاشنه پا است. به شکلی که پس ‌از مدتی تبدیل به یک لبه تیز و آزارد هنده خواهد شد. زیرا همین لبه تیز استخوانی رسوب‌ شده در پاشنه حین حرکت به بافت‌های نرم اطراف خود فشار می‌آورد.

علت به وجود آمدن خار پاشنه

خار پاشنه در دسته‌ بندی مشکلات استئوفیت‌ها قرار می‌گیرد. در علوم ارتوپدی به رشد استخوانی زائد بر روی استخوان طبیعی اصطلاحاً استئوفیت گفته می‌شود. به ‌این ‌ترتیب این استئوفیت‌ها استخوان‌های اضافی محصول رسوب کلسیم هستند که در لبه سطوح مفصلی ایجاد می‌شوند. تداوم رشد این زائده‌های استخوانی باعث پیدا شدن خارهای استخوانی خواهد شد. این خارها در بخش‌های مختلف بدن مانند میان مهره‌های ستون فقرات و یا لبه مفصل زانو ظاهر می‌شوند. در شرایط اولیه این استخوان‌های اضافی استئوفیت‌ها دردناک نیستند، اما در ادامه و با ساییده شدن بر استخوان‌های طبیعی حین حرکت باعث تحریک بافت‌های نرم و اعصاب خواهند شد.

کارشناس فیزیوتراپی ماهان فشارهای اسکلتی را به‌ عنوان زمینه اصلی رشد زائده‌های استخوانی معرفی می‌کند. به ‌عنوان مثال زمانی ‌که مفاصل در اطراف استخوان پاشنه پای شما برای مدت طولانی در معرض کشیدگی و یا فشار خیلی زیاد باشند، عملاً تحت تأثیر این انتشار بازتر شده و لبه استخوان رهاتر است. این شرایط مقدمه‌ای برای رسوب کلسیم و پیدا شدن خار پاشنه در مدت زمان طولانی است. راه رفتن‌های طولانی با کفش نامناسب، دویدن غیراصولی، پریدن بر روی سطوح سخت به شکلی که استخوان‌های پا تحت فشار باشند، وزن زیاد از جمله مهمترین دلایل برای پیدا شدن عارضه خار پاشنه هستند.

راهکار برای درمان خار پاشنه بدون جراحی

از طریق فیزیوتراپی و البته اجرای هدفمند تمرینات و حرکات می‌توانیم انواع عارضه‌های استئوفیتی (خارهای استخوانی) را درمان کنیم. درمان دیسک کمر و حتی آرتروز گردن از این دست موارد است. البته در این مطلب قصد داریم تا به نوع خاصی از این زائده‌های استخوانی ظاهر شده در پاشنه پا بپردازیم.

وقتی فشار بیش‌ازحد بر پا زمینه‌ساز خار پاشنه است، قاعدتاً رفع این فشارها بهترین راهکار برای درمان خار پاشنه خواهد شد. به‌ عنوان مثال کسانی که اضافه وزن دارند، قطعاً می‌توانند با رعایت رژیم غذایی و انجام برخی ورزش‌ها از فشار بر استخوان پاشنه پای خود کاسته و خار پاشنه را درمان کنند. در عین ‌حال پوشیدن کفش‌های مناسب و طبی، پرهیز از پوشیدن دمپایی برای مدت طولانی نیز از راهکارهای ساده اما مؤثر برای درمان خار پاشنه هستند. از نگاه کارشناس فیزیوتراپی ماهان بهترین راهکار مؤثر برای تسکین درد و درمان خار پاشنه موارد زیر هستند:

• کشش فاسیای کف پا
• کشش تاندون آشیل
• انجام حرکات تعادلی با پا از قبیل گرفتن خودکار در پا و یا نوشتن حروف الفبا
• استفاده از آتل شبانه
• استفاده از کمپرس سرد و گرم
• شاک ویو تراپی

علاوه ‌بر این موارد استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، تزریق کورتیزون، کاهش وزن و استراحت مناسب به‌ همراه اجرای حرکت‌های مناسب ورزشی و… در درمان خار پاشنه مؤثر هستند.

حرکت کشش فاسیای کف پا

یک حرکت ساده اما کاملاً تأثیرگذار برای درمان خار پاشنه است که بیمار به ‌تنهایی قادر به انجام آن است. کارشناس فیزیوتراپی ماهان این حرکت‌ها را مؤثرترین روش اکتیو برای تسکین دردها و حتی درمان خار پاشنه معرفی می‌کند که با استفاده از یک باند پهن در کف پا و کشش آن از هر دو سمت اجرا می‌شود. گاها از این حرکت برای درمان زانو درد نیز استفاده شده است.

برای انجام حرکت کششی فاسیای کف پا کافی است بر روی زمین بنشینید و پاهای خود را دراز کنید. سپس یک باند پهن که می‌تواند یک تکه پارچه و یا حوله باشد را در حد فاصل کف پا تا زیر انگشتان پا قرار دهید. دو لبه باند را گرفته و به سمت خود بکشید به ‌طوری‌ که انگشتان پا به سمت صورت شما نزدیک شوند. این حرکت را روزی ۷ و یا ۸ مرتبه و هر بار به مدت ۳۰ ثانیه تکرار کنید.

حرکت کشش تاندون آشیل

کشش تاندون آشیل به‌ سادگی و بدون نیاز به هیچ ابزاری و تنها متکی بر مهارت و دقت بیمار انجام می‌شود. برای اجرای این حرکت بر روی هر دو پای خود بایستید. یک پا را کمی جلوتر از پای دیگر قرار دهید. دقت کنید که در تمام مدت زمان اجرای این حرکت نباید کف هیچکدام از پاها از روی زمین بلند شوند. حالا زانوی پای جلویی را خم کنید. آن‌قدر که کشیدگی را در بخش پاشنه پاهای خود احساس کنید. تا زمانی ‌که در این حالت هستید و کف پاهای شما از روی زمین بلند نمی‌شوند، تاندون آشیل تحت کشش قرار گرفته که برای تسکین درد و درمان خار پاشنه مؤثر است. این حرکت را روزی ۷ الی ۸ بار و هر بار به مدت ۳۰ ثانیه انجام دهید.

انجام حرکت‌های تعادلی با پا

برای درمان خار پاشنه باید بخش استخوانی و مفصلی آن را وادار به حرکت‌های کششی و متنوع نماییم. در فیزیوتراپی از روش‌های متنوع برای ایجاد این حرکات تحت کشش استفاده می‌شود. مانند تمریناتی که بر پایه حرکت‌های تعادلی پا قرار دارند:

• روی زمین و یا صندلی بنشینید و سعی کنید تا با انگشت‌های پا خودکاری را از روی زمین بردارید و آن را برای مدت ۵ ثانیه یا بیشتر در میان انگشتان پا نگه دارید.
• روی زمین و یا صندلی بنشینید و سپس پای خود را بالا آورده و سعی کنید تا در هوا به حالت معلق چیزهایی بنویسید. مثلاً می‌توانید نوشتن حروف الفبا توسط پا را شبیه ‌سازی کنید. دقت کنید که هدف از اجرای این حرکت، کشش تاندون آشیل است. پس تا آنجا که می‌توانید مچ پای خود را در نوشتن حروف الفبا تکان دهید.

آتل شبانه برای درمان خار پاشنه

هر اندازه کشش تاندون در ناحیه پاشنه پا مؤثرتر و طولانی‌تر باشد، تأثیر آن برای درمان خار پاشنه بیشتر است. برای این منظور ابزاری ساده با عنوان آتل شبانه خار پاشنه ابداع شده ‌است. این آتل نوعی پوشش کف پا است که در نوک آن یک بند تعبیه شده‌ است. از این بند برای تحت فشار نگهداشتن کف پا حین خواب استفاده می‌کنند. بستن آتل شبانه در کشش فاشیا کف پا نقش برجسته‌ای دارد که تا حدود قابل ‌توجهی از درد صبحگاهی خار پاشنه می‌کاهد.

کمپرس گرم و سرد برای تسکین دردهای خار پاشنه

گرم کردن و یا سرد کردن موضعی ناحیه پاشنه پا راهکاری برای تسکین درد خار پاشنه است. این دو روش را به قرار زیر اجرا کنید:

• برای گرم کردن موضعی پاشنه پا از آب گرم استفاده کنید. هر روز صبح و پس ‌از برخاستن، پای خود را به مدت ۱۵ دقیقه در لگن آب گرم قرار دهید. در این مدت خیلی ملایم ناحیه مچ تا پاشنه پای خود را ماساژ دهید. این کار را می‌توانید در ساعات پایانی شب نیز تکرار کنید.
• یک کمپرس یخ تهیه کرده و آن را به مدت ۱۵ دقیقه در محل مچ تا پاشنه پا بمالید. در این مدت مرتب کمپرس را برداشته و مجدداً در ناحیه قرار دهید.

این روش‌های گرما درمانی و یا سرما درمانی فقط برای تسکین دردهای مزمن خار پاشنه هستند. معمولاً فیزیوتراپ‌ها از این تکنیک‌ها برای تسکین دردهای بیمار و آماده کردن او جهت انجام تمرینات اصلی درمان خار پاشنه استفاده می‌کنند.

شاک ویو تراپی و درمان خار پاشنه

برای درمان خار پاشنه تکنیک دستگاهی نیز وجود دارد. این کار با استفاده از دستگاهی به ‌نام شاک ویو انجام شده و در دسته ‌بندی درمان‌های الکتروتراپی قرار می‌گیرد. شاک ویو دستگاهی برای تولید امواج فراصوت است که به شکل موضعی برای تسکین دردها و رهاسازی عضلات و بافت‌های غضروفی استفاده می‌شود. فیزیوتراپ در ابتدا ناحیه پاشنه را با ژلی مخصوص پوشانده و سپس از الکترود شاک ویو برای ارسال امواج استفاده می‌کند. این تکنیک در دسته ‌بندی درمان‌های پسیو قرار گرفته و معمولاً یک روش مقدماتی برای تسکین درد و آغاز تمرینات کششی است.

توصیه‌هایی برای درمان خار پاشنه

تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان خار پاشنه بدون جراحی کاملاً تأثیرگذار است؛ اما تضمین دهنده نیست. کارشناس فیزیوتراپی ماهان درمان نهایی را در تغییر الگوی حرکتی و سبک زندگی بیمار می‌داند. چرا که وزن زیاد و یا استفاده از کفش نامناسب و حتی رفتارهای غلط حرکتی مجدداً باعث تشدید این بیماری خواهند شد. بنابراین لازم است تا بیمار حین اجرای روش‌های فیزیوتراپی برای درمان خار پاشنه و حتی پس ‌از آن سعی در اصلاح عادات خود داشته باشد.