رسول سلیمی: موافقتنامه جامع همکاری‌های بیست‌ساله بین ایران و روسیه سندی سیاسی است که به تاریخ دی ۱۴۰۰ و در جریان سفر ابراهیم رئیسی به روسیه برای ملاقات با ولادیمیر پوتین مطرح و تکمیل شد. ایران و روسیه و هند اعضای کریدور ترانزیت شمال جنوب و پیمان شانگهای هستند و قبل از رئیسی، هاشمی رفسنجانی و روحانی این سند را امضا کرده بودند.
در همین حال، سفیر کشورمان در روسیه امروز اعلام کرد «موافقتنامه جامع همکاری‌های دو کشور که شامل یک مقدمه و ۴۷ ماده است، همه حوزه‌های مناسبات دوجانبه را در بر می‌گیرد و در نگارش آن، توازن و حفظ استقلال و احترام به تمامیت ارضی کشور مورد توجه بوده است.» کاظم جلالی تاکید کرده «امروز ایران و روسیه در بسیاری از حوزه‌ها همگرا و شریک هستند و ما نیز در موضع ضعف نیستیم. اتفاقا در خصوص این موافقتنامه، متن اولیه را ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران نوشتیم و پیشنهاد دادیم.»
ناظران بر این باورند که به واسطه جنگ در اوکراین و تصاعد تنش‌ها در خاورمیانه دو بازیگر به دنبال آن هستند تا روابط خود را ارتقا دهند. بالاخص آن که تحریم‌های اعمالی غرب هر دو بازیگر را در موقعیت مشابهی قرار داده است.
آنچنانکه سال ۲۰۲۴ در حالی پایان یافت که نبرد روس‌ها برای بازپس‌گیری مناطقی از کورسک همزمان با عملیات نظامی در اوکراین ادامه دارد. به گفته برخی تحلیلگران نظامی غربی، نیروهای روسیه در اوکراین با سرعتی بسیار بیشتر از زمان آغاز جنگ در حال پیشروی هستند و تنها در یک ماه، مساحتی به اندازه نصف شهر لندن را تصرف کرده اند. پوتین نیز در ارزیابی نتایج سال ۲۰۲۴ با بیان اینکه نیروهای روسیه با قاطعیت، ابتکار راهبردی را در امتداد خط مقدم نبرد حفظ می کنند، گفت: سال ۲۰۲۴ از نظر دستیابی به اهداف عملیات نظامی ویژه، به یک سال برجسته تبدیل شد همچنانکه در این سال، روسیه ۱۸۹ شهرک را آزاد کرد.
در همین حال، سفیر ایران در روسیه با اشاره به چگونگی انتشار محتوای این سند گفته: «موضوع محرمانه‌ای نیست. موافقتنامه پس از آن که امضا شد در زمانی که مسئولان صلاح بدانند، لایحه می‌شود و در اختیار مجلس شورای اسلامی قرار می‌گیرد. همچنانکه مجلس در سال ۲۰۰۱ موافقتنامه کنونی را بررسی کرد و بند بند آن در صحن مجلس قرائت شد، و نهایتا تصویب شد. این هم در مجلس تصویب می‌شود و موضوع پیچیده و محرمانه‌ای نیست.»
این در حالی است که سخنگوی دولت چهاردهم ابراز امیدواری کرده «علاوه بر امضای سند جامع همکاری‌های دو کشور، همکاری‌های دو کشور در کریدور شمال – جنوب و طرح انتقال گاز روسیه به ایران نیز با سرعت مطلوبی پیش رود.»
چه آنکه موسسه مطالعاتی جیمز تاون با انتشار یادداشتی مدعی شد، سال ۲۰۲۲، همکاری ایران و روسیه به ویژه در حوزه نظامی ارتقا یافت و انتظار می‌رود دو کشور تا پایان سال جاری توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع امضا کنند. این در حالی است که مسکو و تهران به دلیل تحریم‌های غرب با چالش‌هایی مواجه شده‌اند و مشتاق هستند توافقی را ارائه کنند که نشان‌دهنده مشارکت در حال تحول و مخالفت مشترک آنها با غرب جمعی باشد.
مسکو تایمز نیز در گزارشی ضمن بررسی توافقنامه مشارکت راهبردی جامع میان ایران و روسیه، چالش های این توافق در آینده را ارزیابی کرد و نوشت: کلید موفقیت اتحاد تهران و مسکو در نهایت در ایجاد تعادل بین اولویت‌های متنوع و اغلب متضاد، غلبه بر موانع داخلی و خارجی و تمرکز بر اهداف استراتژیک بلندمدت نهفته است.
در گزارش تایمز مسکو آمده چشم انداز اقتصادی ایران و روسیه با وابستگی مشترک آنها به صادرات انرژی و تجربه آنها تحت تحریم‌های بین المللی غرب شکل گرفته است. همسویی رو به رشد بین دو کشور فرصتی کاملاً منحصر به فرد برای غلبه بر این چالش ها و گشودن راه های جدید برای رشد اقتصادی ارائه کرده است. یکی از ارکان مرکزی این مشارکت، کریدور حمل و نقل شمال به جنوب است که یک پروژه زیرساختی حیاتی است که تجارت بین ایران، روسیه و چندین شریک منطقه‌ای و بین‌المللی را تسهیل می‌کند. این سرمایه گذاری استراتژیک در شبکه های حمل و نقل به وضوح نشان دهنده قصد مسکو و تهران برای تقویت روابط تجاری و تامین منافع متقابل در سال های آتی و مقابله موثر با تحریم های غرب است.
در بخش دیگری از این گزارش به حمل و نقل و انرژی هسته ای و مشارکت ایران و روسیه در آن پرداخته شده است. با تحریم ها که دسترسی آنها به بازارهای غربی را محدود کرده است، هر دو کشور به دنبال راه های جایگزین برای تقویت بخش انرژی خود هستند. روسیه با ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی خود، توسعه صنعت انرژی ایران، حمایت از اکتشاف، حفاری و زیرساخت ها را تقویت کرده است. به عنوان بخشی از توافق جدید، انتظار می‌رود چندین شرکت روسی سرمایه‌گذاری هنگفتی در بخش انرژی ایران داشته باشند که به مدرن‌سازی و گسترش قابلیت‌های ایران کمک می‌کند. مقامات ایرانی نسبت به چشم انداز این سرمایه گذاری ها به ویژه در زمینه افزایش تقاضای انرژی در آسیا ابراز خوش بینی کرده اند.
این در حالی است که فراتر از نفت و گاز، کشورها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از طریق تأمین بازارهای جدید در آسیا – به ویژه هند – همکاری می کنند تا با تقویت یکپارچگی بیشتر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) وابستگی خود را به بازارهای غربی کاهش دهند. موقعیت استراتژیک ایران، این کشور را به مسیر ترانزیتی کالا بین اروپا و آسیای مرکزی و تا چین و هند تبدیل کرده است.
یکی دیگر از ویژگی های تعیین کننده مشارکت ایران و روسیه، همکاری نظامی آنهاست. روسیه و ایران به مهم ترین تامین کنندگان تسلیحات یکدیگر، به ویژه در فناوری های پیشرفته نظامی مانند هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شده اند. عرضه پهپادهای تهران که در داخل جمهوری تاتارستان روسیه تولید می شود، به طور قابل توجهی دو طرف را از نظر مالی و نظامی تقویت کرده است. در نتیجه، ایران خود را به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای قرار داده است که قادر به مقابله با تهدیدات در خاورمیانه، از جمله تهدیدات ناشی از مداخلات نظامی غرب، محدود کردن تلاش‌های ایالات متحده برای محدود کردن توانایی ایران برای به دست آوردن نفوذ ژئوپلیتیکی در منطقه است.
در همین راستا یکی از مهمترین چالش های روسیه، چگونگی مواجه با ترامپ است. ترامپ طی یک کنفرانس مطبوعاتی در آریزونا به خبرنگاران گفته بود: «یکی از اولین کارهایش، ملاقات با پوتین است و رئیس جمهور روسیه نیز می‌خواهد در اسرع وقت با من ملاقات کند. بنابراین، ما باید منتظر این باشیم. اما ما باید به این جنگ پایان دهیم.» به نظر می‌رسد اوکراین نیز شرایط روسیه را در تسلط بر مناطقی از این کشور پذیرفته و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نیز در هفته‌های اخیر لفاظی‌های خود را تغییر داده و پذیرفته است که اوکراین قدرت بازپس‌گیری تمام سرزمین‌هایی را که به روسیه از دست داده است، ندارد. پوتین نیز در جلسه پرسش و پاسخ پایان سال، آمادگی خود را برای مذاکره نشان داد و گفت: «سیاست، هنر سازش است. ما همیشه گفته‌ایم که هم برای مذاکره و هم برای مصالحه آماده‌ایم.»
۲۱۳315